Roel Janssen

De staat der Nederlanden heeft een totale schuld uitstaan van 234.550.000.000 (234,5 miljard) euro. Dat komt overeen met tweederde (66,6 procent) van de totale productie van de Nederlandse economie dit jaar. Per hoofd van de bevolking bedraagt de staatsschuld zo'n 14.475 euro. Over deze schuld betaalt de staat dit jaar 14,10 miljard gulden aan rente. Na Onderwijs is de rentepost de grootste uitgavenpost op de Rijksbegroting.

De overheid financiert haar schuld door staatsleningen uit te schrijven. Dit wordt georganiseerd door het Agentschap van het ministerie van Financiën. De staatsleningen werden tot enkele jaren geleden voor een deel 'onderhands' geplaatst bij enkele grote pensioenfondsen. Het ambtenarenpensioenfonds ABP was bijvoorbeeld verplicht om het grootste deel van zijn geld te beleggen in staatsobligaties. Tegenwoordig worden de staatsleningen allemaal direct op de kapitaalmarkt aangeboden. In absolute bedragen neemt de staatsschuld nog steeds een beetje toe, maar relatief gezien daalt deze sinds 1993. Toen bereikte de staatsschuld als percentage van het bruto binnenlands product een piek van 81,2 procent.

De stijging van de staatsschuld zette eind jaren zeventig in. Dat was het gevolg van oplopende tekorten. Hoewel ten tijde van het kabinet-Den Uyl de staatsinkomsten toenamen door de koppeling van de aardgasprijzen aan die van olie, stegen de uitgaven harder, met name voor de uitbreiding van de sociale zekerheid. Het sobere naoorlogse beheer van de overheidsfinanciën raakte uit de mode.

De geschiedenis van de Nederlandse staatsschuld onder zeven ministers van Financiën.

Zijlstra
Begin jaren zestig bedacht minister van Financiën Zijlstra het 'structurele begrotingsbeleid'. Op basis van de te verwachten economische groei berekende Zijlstra wat de 'structurele' financiële ruimte voor de begroting was. Hiervan kon worden afgeleid hoeveel geld er jaarlijks te besteden was.

Duisenberg
Toen in de loop van de jaren zeventig duidelijk werd dat het overheidstekort begon op te lopen, stelde minister van Financiën Duisenberg de '1-procentsoperatie' voor om de groei van de uitgaven af te remmen. Dit mislukte.

Andriessen en Van der Stee
In 1980 trad minister van Financiën Andriessen af omdat hij in het kabinet-Van Agt/Wiegel geen steun kreeg voor bezuinigingen. Ondanks het bezuinigingsprogramma 'Bestek '81' liepen onder minister van Financiën Van der Stee (kabinetten-Van Agt I, II en III) de overheidsfinanciën verder uit de hand. Nederland stond internationaal bekend als het land van de 'Hollandse ziekte'. De economische groei werd systematisch te hoog ingeschat en veel tijdelijke tegenvallers bleken te leiden tot blijvend hogere uitgaven. Bovendien bleek er een grote inflexibiliteit in de overheidsuitgaven te bestaan: de collectieve uitgaven gingen gemakkelijk omhoog en vrijwel niet omlaag.

Ruding en Kok
Pas met het aantreden van minister van Financiën Ruding eind 1982 in het eerste kabinet-Lubbers werd een begin gemaakt met de sanering van de overheidsfinanciën. Het begrotingstekort, dat een piek bereikte in 1982-83, daalde maar liep vervolgens in 1986-87 weer op als gevolg van de halvering van de aardgasbaten door de sterk gedaalde olieprijzen. De staatsschuld bleef intussen door de opeenstapeling van overheidstekorten plus de daarover verschuldigde rente jaarlijks stijgen. Want ook al daalden de tekorten, zolang ze hoger waren dan de economische groei bleef de schuldquote (de staatsschuld als percentage van het bruto binnenlandse product) stijgen. Tijdens het tweede kabinet-Lubbers liet Ruding de teugels iets vieren, maar onder zijn opvolger Kok in Lubbers' derde regeerperiode nam de begrotingsdiscipline weer toe.

Zalm
Pas onder minister Zalm in het kabinet-Kok I begon de schuldquote te dalen. Zalm introduceerde het 'trendmatig begrotingsbeleid', een variant op de Zijlstra-norm uit de jaren zestig. Voor de uitgaven van de collectieve sector - rijksoverheid, sociale zekerheid en gezondheidszorg - werd een 'ijklijn' vastgesteld op basis van de verwachte economische groei. Deze groei werd met opzet behoedzaam - dat wil zeggen laag - ingeschat. Overschrijding van het uitgavenplafond was niet toegestaan, terwijl mee- en tegenvallers aan de inkomstenkant gebruikt moesten worden voor vermindering van de overheidsschuld en lastenverlichting.

Het kabinet-Kok I werd tot deze aanpak mede gedwongen door de EMU-norm. In het verdrag van Maastricht (1992) is vastgelegd dat landen aan de Economische en Monetaire Unie (EMU) mochten meedoen als ze een financieringstekort hadden van maximaal drie procent van het bbp en een staatsschuld van maximaal zestig procent of een schuld die 'in bevredigend tempo' afnam naar zestig procent (artikel 104 C-2). Nederland voldeed niet aan het staatsschuldcriterium. Toen de EU-lidstaten begin 1998 vaststelden welke landen aan de EMU mochten deelnemen, moest Nederland zich dan ook beroepen op een bevredigende daling van de schuldquote.

Het ziet er naar uit dat de Nederlandse staatsschuld volgend jaar in de buurt van de EMU-grens van zestig procent komt. In het laatste jaar van het kabinet-Den Uyl (1977) was de staatsschuld volgens de EMU-norm veertig procent.

Anne,

Met enerzijds grote interesse en anderzijds een bezorgd hoofdschudden heb ik uw artikel gelezen. Met name uw opmerking dat het niet van belang zou zijn aan wie we die staatsschuld schuldig zijn, bezorgde mij bijna een flauwte. Ik ben het volstrekt met Degenkamp eens en met reden. Uw visie op die schuld is van wat ik noem die van een 'portemonneedenker'. Dat is zonder te willen beledigen iemand voor wie de economische wereld begint bij de voordeur en eindigt achter in de tuin. Voor bijna alle mensen gaat dit op en ik neem dat niemand kwalijk. Op school t/m de universiteit en met de Bijbel krijg je geleerd dat schuld (in geld) slecht is. Niet alleen voor jezelf maar ook voor je kinderen en buren. Niets is minder waar.

Ik raad u aan eens een blik te werpen op een wat afstandelijke benadering van het geld, van kapitaal, vermogen en liquiditeit. Deze aspecten van geld worden alle in dezelfde factor uitgedrukt: namelijk nu in euro's. Maar je kunt aan een euro niet zien welke functie die heeft op de plaats waar deze zich bevindt en in welke tijdsspanne. Ook niet of die functie productief, danwel vernietigend is, of inert. Een bezoek aan de website bij de Sociale Databank Nederland kan uw visie op de staatsschuld wat bijstellen denk ik. Ook het boek van Bert de Vries is in dat opzicht waardevol.

De website is te vinden op www.sdnl.nl/staatsschuld.htm

P.s.,

Wilt u een goede remedie voor uw vrees voor de onbetaalbaarheid van de grijze golf, vanwege die 12 miljard rente die de staat jaarlijks moet betalen aan de spaarders (die zorgt dat de gepensioneerden wat meer inkomen hebben dan de karige AOW), dan hoeft uw partij (VVD) slechts een klein rente-kaasschaaf-wetje in te voeren en het probleempje is gepiept. Met de sociale uitkeringen kon en kan uw partij dat ook op een achternamiddag met een rekensommetje op de achterkant van de sigarendoos van Wiegel vlotjes besluiten. Samen met het CDA was dat ook zo gepiept. Alleen moet je natuurlijk niet de minima in het openbaar bij zo'n besluit betrekken. Zoiets moet je echt aan de gefortuneerden overlaten, zoals met zoveel politiek ingrijpende beslissingen. Die nieuwe ziektekostenwet is ook zo'n besluit dat tot grote sociale en financiële chaos zal leiden, met veel dodelijke slachtoffers als absoluut voorspelbaar resultaat.

Als vroegere VVD-stemmer beschouw ik de VVD nu niet meer als een partij van of voor het Volk, niet van de Vrijheid voor de armen, en al helmaal niet voor de Democratie omdat de VVD geen enkele inspraak dult van de minderbedeelden. Zoals Zalm onlangs zei: "Net als bij een hond moet je de staart in één keer couperen !", waarbij hij de mensen die leven van een uitkering in de categorie minderwaardige diersoorten inschaalde. Een dergelijke visie geeft precies aan waar het aan schort.

Aflossen staatsschuld is dringende noodzaak

Dit stuk is in aangepaste vorm gepubliceerd in de Haagsche Courant van 14 maart 2003)

De afgelopen week verscheen een artikel in deze krant van de heer Degenkamp. Met verschillende argumenten betoogde hij dat aflossing van de staatsschuld lang niet onze grootste zorg behoort te zijn.

Zo betoogde hij dat de overheid zorgt voor ons allemaal; dus als de overheid geld leent worden rente en aflossing binnen onze eigen club (Nederland) door de één aan de ander betaald. Nationaal gezien hebben wij dus geen schuld, aldus de heer Degenkamp. Om te beginnen de staatsschuld: Waarom moeten we de staatsschuld juist wél aflossen? De reden is heel simpel. De leeftijdsopbouw van de Nederlandse bevolking zal de komende decennia ingrijpend wijzigingen. De 'grijze druk', de verhouding tussen het aantal 65-plussers en het aantal 20-64 jarigen, zal bijna verdubbelen van ruim 20 % nu tot meer dan 40% in 2040. Tegenover 4 werkenden staat nu één AOW'er. Op termijn staan tegenover één AOW'er nog maar 2 werkenden.

De vergrijzing van de bevolking brengt extra uitgaven met zich mee voor AOW en zorg. Analyses van het Centraal Planbureau, de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en De Nederlandsche Bank geven aan dat als de staatsschuld wordt afgelost rond 2025 deze extra AOW- en zorguitgaven kunnen worden opgevangen. Momenteel hebben we een overheidsschuld van ruim € 240 miljard waarover we met zijn allen ruim € 12 miljard rente per jaar betalen. Door deze schuld af te lossen en ons zo te ontdoen van de jaarlijkse renteverplichtingen, hoeven we te zijner tijd niet de belastingen en premies te verhogen of de collectieve voorzieningen te beperken om de vergrijzingskosten te kunnen betalen.

In zijn betoog beweert de heer Degenkamp dat wij nationaal geen schuld hebben omdat de ene Nederlander de andere Nederlander betaalt. Dit is een kronkelredenering. Bij wie de overheid de staatsschuld heeft uitstaan doet er niet toe. Jaarlijks moet de overheid ruim € 12 miljard aan rente betalen en het feit dat een deel van dit bedrag terecht komt bij uw buurman, leidt er niet toe dat u minder belasting hoeft te betalen aan de staat.

De heer Degenkamp vindt dat in de periode 1994-2003 de belasting teveel is verlaagd. Het kabinet van destijds hanteerde de regel dat belastingmeevallers die ontstaan door extra economische groei, zoals extra inkomsten bij de loonbelasting omdat meer mensen werken, voor de helft gebruikt konden worden voor belastingverlaging en voor de andere helft voor verlaging van het begrotingstekort. Uiteindelijk heeft het kabinet Kok II driekwart van de inkomstenmeevallers besteed aan terugdringing van het tekort en daarmee aan aflossing van de staatsschuld. Er is dus wel degelijk extra afgelost. Overigens is er in principe niets tegen belastingverlaging want met elke euro belasting die de overheid heft, neemt de keuzevrijheid van de burger af.

De heer Degenkamp lijkt een punt te hebben als hij zegt dat tegenover de overheidsschuld ook bezittingen staan zoals infrastructuur. Toch valt hierover nog wel het een en het ander te zeggen. Je kunt niet zomaar de overheidsschuld aflossen door overheidsbezittingen zoals wegen, overheidsgebouwen, grond en tanks te verkopen. En omdat dat niet kan, blijven de jaarlijkse rente-uitgaven van ruim € 12 miljard bestaan.

De heer Degenkamp heeft gelijk als hij zegt dat investeringen in infrastructuur en kenniseconomie nodig zijn om de economische groei te bevorderen. Maar de ruimte hiervoor moet niet gevonden worden door het laten oplopen van de staatsschuld. Deze ruimte moet ook niet gevonden worden door belastingverhogingen zoals die momenteel naar verluidt worden besproken in de formatie door PvdA en CDA. Belastingverhogingen leiden tot hogere looneisen. Die leiden op hun beurt weer tot hogere lonen waardoor van loonmatiging niets te terecht. Hierdoor prijst Nederland zich internationaal verder uit de markt waardoor de export daalt en de economische groei verder afneemt.

De ruimte voor extra uitgaven voor infrastructuur en kenniseconomie en de aflossing van de staatsschuld zullen dus gevonden moeten worden door prioriteiten te stellen aan de uitgavenkant van de begroting. Dit betekent keuzes maken. Wie met een kronkelredenering beweert dat de staatsschuld van ruim € 240 miljard lang niet onze grootste zorg is en daarmee beweert dat het niet zo erg is als de overheid jaarlijks meer dan € 12 miljard rente betaalt over deze schuld, zet de burger op het verkeerde been. Het aflossen van de staatsschuld is de voorwaarde om de oplopende kosten van de vergrijzing op te vangen. Noem dat maar eens geen grote zorg!

Anne Mulder, beleidsmedewerker Financiën VVD-Tweede-Kamerfractie en VVD-gemeenteraadslid Den Haag

Staatsschuld loopt op tot 328 miljard euro

dinsdag 15 september 2009 | 16:03

DEN HAAG (ANP) - De staatsschuld loopt volgend jaar op tot 328 miljard euro. Dat blijkt uit de dinsdag gepresenteerde miljoenennota.

Dit jaar gaat het nog om een bedrag van 294 miljard. De staatsschuld bepaalt voor ongeveer 85 procent de totale EMU-schuld, het totaal van alleen uitstaande leningen van het Rijk, de sociale fondsen en lokale overheden. De EMU-schuld loopt volgend jaar op tot 381 miljard euro, 66 procent van het bruto binnenlands product. Dit bedrag is flink opgelopen door de financiële crisis en de steunoperaties voor de financiële sector.

Hierdoor is de schuld niet alleen toegenomen, de overheid heeft ook meer bezittingen. Dit bezit heeft momenteel een waarde van ongeveer 46 miljard euro.

Door de hogere schuld zijn de rentelasten voor de staat gestegen. Volgend jaar bedragen die naar verwachting 11,1 miljard