De Gelderlander, 23 januari 2003

Het verminderen van de overheidsschuld was een belangrijk thema in de verkiezingsstrijd. Maar hoe redelijk is dat eigenlijk?, vraagt Eelke de Jong.

Hoe belangrijk is het verminderen van de overheidsschuld? In de laatste dagen van de verkiezingscampagne hebben de partijen elkaar nog heftig aangevallen over de mate waarin de programma's de overheidsschuld verminderen. Vooral de PvdA werd door CDA en VVD verweten dat haar programma niet financieel solide zou zijn. De ruzie liep zo hoog op dat CDA-leider Balkenende en PvdA-leider Bos overeenkwamen het Centraal Planbureau als scheidsrechter te vragen. De laatste bedankt feestelijk voor de eer. Ondertussen circuleert een notitie van het ministerie van Financiën, waaruit moet blijken dat alle partijen boter op hun hoofd hebben. Geen van de programma's van, de grote partijen zou een overschot in 2007 opleveren.

Uit deze gebeurtenissen zouden we kunnen aflezen dat vermindering van de overheidsschuld en het zo snel mogelijk weer bereiken van een overschot op de begroting van levensbelang is. Veel belangrijker dan welk ander onderwerp dan ook. Het is de vraag of schuldvermindering een dergelijk grote voorkeur dient te hebben. Allereerst zij opgemerkt dat het natuurlijk handig is wanneer een land geen grote schuld heeft. Maar een klein deel van de uitgaven wordt dan besteed aan rentebetalingen en aflossing. Tevens is er dan meer ruimte om de schuld iets op te laten lopen. Beide factoren zorgen ervoor dat de overheid meer ruimte heeft om beleid te maken.

Is de overheidsschuld van Nederland dan zo groot dat er direct maatregelen nodig zijn? Dat valt wel mee. Op dit moment is de schuld ongeveer 50 procent van het Bruto Binnenlands Product. Dit is zowel historisch als vergeleken met andere landen geen overdreven hoog getal. Ter vergelijking, in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw; was het nog ongeveer 80 procent. Waarom wil men juist nu het economisch slechter gaat de schuldverminderen? Hier is geen goed antwoord op te geven. Weinig economen geloven nog in de mogelijkheid via vergroting van de overheidsuitgaven de economie te laten herstellen. Meer staatsschuld in plaats van belastingverlaging. Buffers dien je in tijden van welvaart op te bouwen om ze in tijden van economische neergang te gebruiken. Vragen genoeg.

Waarom willen veel politici dan het tekort en de schuld zo snel mogelijk terugdringen? Het belangrijkste argument is de vergrijzing. Binnen tien tot twintig jaar zal een groot deel van de Nederlandse beroepsbevolking met pensioen gaan. Deze mensen leven dan van een basisuitkering, de AOW, en genieten daarnaast veelal van een aanvullend pensioen en hebben verder wellicht zelf nog wat extra gespaard. De pensioenen zijn door besparingen gefinancierd. De AOW moet uit de lopende inkomsten worden betaald en vormt daarmee een belangrijk onderdeel van de toekomstige uitgaven. Als we nu niet onze uitgaven beperken en ervoor zorgen dat we dan geen schuld meer hebben, dan wordt het betalen van de AOW heel zwaar voor de toekomstige generatie. Ook omdat deze generatie in aantal kleiner zal zijn dan de mensen die met pensioen gaan (de babyboom). Op zich is deze redenering juist: Begrotingstekort dient niet begin maar slothoofdstuk te zijn.

Alleen, het is maar een deel van het verhaal. Zoals hierboven al geschetst is, hebben de toekomstige gepensioneerden ook nog gespaard voor een aanvullend pensioen. Dit pensioen wordt betaald uit de opbrengst van de beleggingen van ingelegde pensioenpremies. Op het vaste land van Europa is Nederland op dit terrein een buitenbeentje. We hebben veel meer dan anderen gespaard voor dit pensioen. Per inwoner hebben wij ongeveer twaalf maal meer pensioenvermogen dan de Duitsers. Bovendien heeft een groot deel (meer dan 90 procent) van de bevolking via een pensioenfondsrechten opgebouwd. Ook dit deelnemingspercentage is hoog vergeleken met Duitsland, waar het minder dan 50 procent is. In veel anderen landen is het nog veel slechter geregeld dan in Duitsland. In Frankrijk is het sparen voor een pensioenvoorziening onbespreekbaar, want te Angelsaksisch. Maar deze pensioenfondsen hebben toch grote verliezen geleden doordat de aandelenkoersen sterk zijn gezakt? Klopt. Daarom hebben pensioenfondsen ook de behoefte om een deel van hun vermogen te beleggen in beleggingen met een zeker rendement.

Staatsobligaties zijn daar het beste voorbeeld van. Vandaar dat een bepaalde staatsschuld wenselijk is om voldoende aanbod van staatsobligaties te garanderen. Daar komt nog bij dat voor de particuliere sector staatsobligaties als ijkpunt fungeren om de kwaliteit van de obligaties van andere partijen (bedrijven en dergelijke) tegen af te zetten. Maar we kunnen onze kinderen toch niet met schulden laten zitten? Gelukkig laten we meer na dan alleen schulden. Denk aan een wegennet, onderwijssysteem, gezondheidszorg enzovoort. Waar het om gaat is een evenwichtige afweging tussen deze bezittingen en de schuld te maken. Het CDA heeft hiervoor een eigen begrip: rentmeesterschap. Helaas wordt dit te weinig onderkend.

Tenslotte en misschien wel het meest belangrijke punt. De hele discussie rond het begrotingstekort leidt de aandacht af van de zaken waar het om dient te gaan. Namelijk: wat willen de partijen bereiken? Hoe denkt men de concurrentiekracht van de Nederlandse economie te versterken? Hoe denkt men de kenniseconomie gestalte te geven? Hoe het onderwijs te verbeteren? Hoe ervoor te zorgen dat de gezondheidszorg efficiënt werkt, aan de 'Europese' regels voldoet en betaalbaar blijft? Als deze doelen duidelijk bepaald zijn zal blijken wat dat gaat kosten. Dan kan geconcludeerd worden dat de overheid niet alles kan financieren en dat een deel via persoonlijke bijdragen of een belastingverhoging betaald zal moeten worden. Met andere woorden, het begrotingstekort dient niet het begin maar het slotstuk te zijn. Het is geen doel maar een middel.

Eelke de Jong is hoogleraar Internationale Economie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen.

Wat is geld eigenlijk ? Weet u het ? De Politiek ? De Media ?
Staatsschuld hoeft nooit te worden afgelost, dat is zelfs onverstandig
Prof. Eelke de Jong (KUN): Belang beperking overheidsschuld wordt overdreven
Prof. Eelke de Jong (KUN): Begrotingstekort Verenigde Staten: zegen of vloek?
De staatsschuld is een tijdbom die ontploft door toenemende vergrijzingslasten
Prof. Eelke de Jong (KUN): Begrotingstekort Verenigde Staten: zegen of vloek?
Politici moeten zich bij het vraagstuk van de staatsschuld niet achter economen verschuilen