Promotor In de vorige Promotor hebben we het afbraakbeleid van de sociale zekerheid geplaatst in het kader van de Europese eenwording. Daarin hebben we gezien hoe al meer dan tien jaar geleden de blauwdruk werd gemaakt voor een nieuw kapitalistisch Europa waarin tientallen miljoenen mensen zullen moeten gaan dienen als een goedkope arbeidsreserve voor de "Europese" kapitaalbezitters. Onderdeel van deze politiek is zoals we hebben gezien de afbraak van de sociale verzorgingsstaat. Voor het bereiken van dit doel is propaganda een onontbeerlijk middel. Hetze-achtige verhalen over fraude, onbetaalbaarheid van de sociale zekerheid en slecht werkende arbeidsmarkten als gevolg van te hoge lonen e.d. moeten het klimaat scheppen waarin bovengenoemde ontwikkelingen gerealiseerd kunnen worden. In dit artikel zullen we een voorbeeld van de hetze tegen de bijstandsgerechtigden bespreken. DE ZES ARCHETYPEN Met het verschijnen van het rapport van de commissie van der Zwan kwamen we in het NRC wel een zeer aparte vorm van hetze tegen. In een TWEE pagina's groot artikel werden onder andere zes "archetypen" (= standaardvoorbeelden) van bijstandsgerechtigden ten tonele gevoerd. De zes archetypen zijn gebaseerd op een definitie die de socioloog Engbersen in zijn boek "Publieke Bijstandsgeheimen" heeft gegeven. Het artikel is uiterst smerig in elkaar gezet. Het volgt de lijn van het boek van Engbersen. Deze heeft namelijk een aantal studie-interviews gedaan met langdurig werklozen. Vervolgens heeft hij zes archetypen ontwikkeld die de 600.000 bijstandsgerechtigden moeten omschrijven. Alle citaten van de ondervraagden zijn vervolgens losgekoppeld van de personen die ze verteld hebben en op een hoop gegooid. Uit deze hele brei van citaten heeft Engbersen vervolgens die citaten gebruikt die zijn zes archetypen moeten omschrijven. De journalist van het NRC, blijkbaar een groot bewonderaar van Engbersen, deed dit nog eens dunnetjes over. In een zijstukje staat: "Alfred van Cleef componeerde zes fictieve portretten van werkloze landgenoten." Voor alle duidelijkheid hebben wij de "composities" (verzinsels) van de journalist vet gedrukt. Alle citaten staan tussen '...'. Let wel alle namen, personen,karakters en gebeurtenissen zijn verzonnen! Hieronder volgt een samenvatting. DE CONFORMIST (=iemand die zich neerlegt bij het algemeen geldende) "Het is nu zes jaar geleden dat Cees Koeman (38) als gevolg van een reorganisatie zijn baan als administratief medewerker op de afdeling 'Medische Varia' bij een ziektekostenverzekeraar verloor. Het was simpel werk, maar het salaris was gezien zijn beperkte vooropleiding - drie jaar MAVO, geen einddiploma - niet slecht geweest. Inmiddels moet hij van een bijstandsuitkering rondkomen. Hij doet alles om weer een baan te vinden maar tot dusver heeft dat niets opgeleverd. Met z'n twee kinderen en vrouw Ria kan Koeman zich weinig veroorloven... Toch komt het nooit in hem op zwart te gaan werken of te frauderen met zijn uitkering. 'Hier in de buurt hoef je zoiets niet te doen. Er woont hier een kerel en die zit altijd te zeiken, die brengt iedereen aan. Dat is twee huizen verderop ook gebeurd. Dus ik kijk wel uit.' Koeman is bovendien sterk gekant tegen gesjoemel. 'Zo'n zwartwerker is gewoon een onderkruipsel. Want voor dat baantje wat hij heeft, kan ik ook werken. Ik ben er gewoon op tegen......" DE CALCULERENDE (=de berekende) Zo op het oog is Eva van Lennep (32) een doorsnee student Nederlands. Toch staat ze bij het Arbeidsbureau als werkloos ingeschreven. Tot drie jaar geleden had ze een basisbeurs. 'Omdat ik eerst een HBO-opleiding heb gedaan en nu te oud ben, kwam ik niet meer voor een beurs in aanmerking. Ik kon er trouwens toch al niet van rondkomen. Je wilt tenslotte je CD-verzameling bijhouden en af en toe eens uit eten.' Ze besloot er een baantje bij te nemen maar in de praktijk bleek dat moeilijk te combineren met haar studie. 'Ik dacht toen bij mezelf dat het veel slimmer was om een uitkering te nemen en gewoon door te studeren. Dan hoef ik die beurs uit Groningen later ook niet terug te betalen.' Van Lennep liet zich op de universiteit als extraneus inschrijven en niemand die er bezwaar tegen maakt dat ze toch college volgt....... Van Lennep woonde jaren samen met haar vriend - een reclametekenaar - maar vanaf het moment dat ze haar R.W.W. uitkering kreeg, zijn ze officieel weer apart gaan wonen.' Ik wil niet financieel afhankelijk zijn van hem' geeft ze als verklaring. 'Het gescheiden van elkaar wonen is en feite meer een constructie dan werkelijkheid. Hij woont hier vlak om de hoek en we slapen iedere nacht bij elkaar.' Van Lennep toont geen scrupules over de dubbele uitkeringsfraude die ze pleegt. 'Het systeem is er om misbruikt te worden'.... Zelf kan ze 'maar net' rondkomen van haar uitkering. Regelmatig loopt ze een achterstand op bij de betaling van huur of gas en licht. Meestal mag ze haar schuld dan in termijnen afbetalen. 'Ik doe dat omdat ik weet dat je doorgaans altijd een regeling kunt treffen. Ze zijn al lang blij dat je tenminste de intentie hebt alsnog te betalen'. DE AUTONOME Voor Petra van der Gaag (38) is het sociale zekerheidsstelsel een perfect middel om haar eigen leven vorm te geven. Officieel staat ze bij het Arbeidsbureau ingeschreven als werkloos data-typiste. 'Dat is de laatste baan die ik heb gehad, stompzinnig werk dat ik nooit meer zou willen doen. Ik doe al jaren helemaal geen moeite meer om betaald werk te vinden' zegt ze. 'Ik ben heel tevreden met mijn huidige bestaan. In principe is ze solidair met de onderliggenden in de samenleving. Maar ze begrijpt eigenlijk niet goed waarom zoveel mensen klagen dat ze niet rond kunnen komen van hun bijstandsuitkering. 'Ik kan er prima van leven en houd zelfs nog af en toe wat over om wat leuks te doen.' Ze vindt dat werk een recht is en niet een plicht. Ze is niet actief in het zwarte circuit - al laat het haar betrekkelijk onverschillig af anderen dat wel doen - en ze fraudeert niet met haar uitkering die ze als een soort basisinkomen ziet. (In de praktijk betekent dit dat ze toch als fraudeur gezien wordt omdat ze niet op zoek is naar een reguliere baan, Redactie) DE RITUALIST (=iemand die zich aan de voorschriften houdt) Heel diep in zijn hart weet Johan Baars (50) dat hij waarschijnlijk nooit meer aan de bak komt. 'Wie zit er nu te wachten op iemand met alleen lagere school?' Vanaf z'n veertiende werkte hij bij de Centrale Markthallen: dozen stapelen, vrachtwagens laden. Toen kwamen de heftrucks en was er voor Baars geen werk meer. Hij zal het niet toegeven maar in wezen voelt hij zich diep gekrenkt, verbitterd, afgewezen door de samenleving.Sinds twaalf jaar probeert hij weer aan de bak te komen, desnoods voor een loon 'dat maar een paar meiers' meer is dan zijn uitkering, maar tot dusver waren al zijn pogingen vergeefs. Baars ziet wel wat in de arbeidsplicht zoals die vroeger bestond.' Wie ziek is verdient steun, maar als iedereen met een uitkering verplicht een bezem in zijn hand krijgt om de stad te gaan schoonmaken, zou ik dat heel terecht vinden.... Baars ziet zichzelf als vertegenwoordiger van de generatie die Nederland heeft helpen opbouwen, waar anderen nu van profiteren. 'Die jongeren doen niets. Ga maar eens kijken naar de uitzendbureaus, er is werk genoeg, maar ze willen niet. Ik heb altijd hard gewerkt, en dat geeft niet, maar een jongen die misschien maar twee jaar gewerkt heeft en nu werkloos is, krijgt net zoveel als ik. Is dat nou rechtvaardig?' Van de Centrumpartij moet hij niets hebben, maar in de optiek van Baars bestaat er een duidelijke relatie tussen zijn werkloosheid en de komst van de migranten. 'Die buitenlanders halen het werk uit de mensen d'r handen' meent hij. 'Zij hebben een mooie slee onder de kont, dat hebben wij nooit gehad.' DE RETRAITIST (=de teruggetrokkene) "Ahmed Gulduruk (52) heeft de moed opgegeven. 'Solliciteren, kranten kijken, opbellen, brieven schrijven soms kreeg ik niet eens antwoord. Dus dat doe je een tijdje en dan hou je er mee op. Ik kreeg toch dezelfde reactie: niet genoeg opleiding te oud, niet geschikt.' Lange tijd bezocht hij met zijn neef fabrieken, op zoek naar werk. 's Ochtends om acht uur gingen we. Overal vragen. Geen werk. Stond de portier in de deur en wij zeiden: 'We zoeken werk.' Hij zij: 'Nee geen werk.' Zo gingen we alle fabrieken af.' Nu is dat alles verleden tijd, Gulduruk heeft er zich bij neergelegd dat hij werkloos zal blijven.... Toen hij nog werk had stuurde Gulduruk een deel van zijn salaris naar familie in Turkije, tegenwoordig lukt hem dat nog maar zelden. Toch zal hij het niet in zijn hoofd halen om zwart te werken of te frauderen met zijn uitkering, Hij is daar ook op tegen. ' Neem de zogenaamde scheidingen. Ik kan ze zo aanwijzen', zegt hij, 'De een heeft een uitkering en de ander heeft een uitkering. Hier in de buurt woont een man. Hij werkt en zijn vrouw heeft een uitkering en een krantenwijk en kind. Ze zijn gescheiden maar ze wonen bij elkaar. Dat gebeurt. Maar het is niet goed. Voor de regering niet en voor het geloof ook niet." DE ONDERNEMENDE Rogier de Visser (30) beschouwt een chronisch gebrek aan tijd als zijn voornaamste probleem. Tien uur per weer geeft hij - zwart - duiklessen, hij volgt de cursus, improviseren voor gevorderden' aan de amateur-theaterschool, hij is mede oprichter van een bureautje dat geluidsapparatuur verhuurt aan popgroepen, hij gaat drie keer per jaar op vakantie, heeft een uitgebreide vriendenkring en is regelmatig bezoeker van hoofdstedelijke discotheken. De Visser geniet van zijn leven en hij heeft zijn zaakjes aardig voor elkaar. Toch staat hij bij de Sociale Dienst als een probleemgeval te boek. Sinds zeven jaar is hij werkloos en ondanks zijn atheneumopleiding slaagt hij er maar niet in werk te vinden. Het verscherpte beleid dwingt hem weliswaar regelmatig te solliciteren maar daar licht hij niet wakker van. 'Je zorgt dat je de nacht hebt doorgehaald of flink naar drank stinkt. Dan nemen ze je nooit aan.' Om de vraag of hij zich schaamt om zijn langdurige werkloosheid moet hij lachen. 'De meeste mensen met wie ik omga, leven ook van een uitkering. In mijn vriendenkring schaamt iemand zich als hij een duffe baan heeft en een loonslaaf is. Je waardeert iemand op grond van zijn activiteiten, zijn levenshouding. Of je al dan niet een vaste baan hebt speelt werkelijk geen enkele rol.'" STIGMATISERING Op deze smerige wijze worden dus 600.000 bijstandsgerechtigden gestigmatiseerd tot zes archetypen. Alle vooroordelen tegen werklozen komen hier op een subtiele wijze aan de orde. Zo valt het dus op dat bijvoorbeeld het stukje van de ritualist bestaat uit vier citaten. Deze citaten zijn dus niet afkomstig van een persoon maar kunnen van vier aparte mensen afkomstig zijn. Daardoor gaan deze citaten een eigen leven leiden en worden ze uit hun oorspronkelijk verband gehaald. Dit is goed te zien als we alleen het vetgedrukte lezen. Namelijk dat deel van het verhaal dat door de journalist verzonnen ("gecomponeerd") is. ENGBERSEN IN COMMISSIE VAN DE ZWAN De journalist had zich vooral gebaseerd op het boek van de socioloog Engbersen, genaamd "Publieke bijstandsgeheimen". De naam zegt in feite al genoeg; het gaat dus om roddelpraat. Het is dan ook geen wonder dat we deze Engbersen in de commissie van der Zwan terugvinden. "Volledige werkgelegenheid is een illusie geworden", zegt de Utrechtse socioloog Godfried Engbersen. Hij verrichtte baanbrekend onderzoek naar de situatie van langdurig werklozen en maakte deel uit van de commissie Van der Zwan die deze week met een opmerkelijk rapport naar buiten kwam over misstanden in de Bijstand. Engbersen verdeelt de langdurig werklozen in zeventig procent 'traditionelen', meest mannen met een lage opleiding, en dertig procent 'moderne' calculerende vaak hoger geschoolde jongeren die hun inkomen hoofdzakelijk door misbruik van sociale zekerheid binnenhalen." INTERNATIONALE AFBRAAK In het vorige nummer van Promotor hebben we kunnen zien dat de afbraak van het sociale zekerheidssysteem en de afbraak van de lonen internationaal is afgesproken. Met andere woorden dat wat in Nederland gebeurt, gebeurt ook in de ons omringende landen! Een mooi voorbeeld hiervan is het volgende artikel uit de economie pagina van het NRC van 13-10-93: "Het Internationaal Monetaire Fonds (IMF) steunt de plannen van de Belgische regering om fors te snoeien in de sociale zekerheid. Het stelsel moet alleen bedoeld zijn voor de meest behoeftigen, aldus het IMF. (Dit vertoont veel overeenkomsten met de discussie over een ministelsel in Nederland, Redactie.) Die voorlopige aanbevelingen zijn de uitkomst van een bezoek van een IMF-werkgroep, die de afgelopen anderhalve week in Brussel vertoefde. Minister van financiën Maystad reageerde verheugd op de uitspraken van het IMF. In het voorlopige rapport staat dat de Belgische regering de sociale lasten geleidelijk moet verminderen om zo laagbetaalde banen in de dienstensector te scheppen en het zwartwerken tegen te gaan. Verder suggereert de werkgroep de begeleiding van langdurig werklozen uit te breiden. De regering moet geen extra ambtenaren aannemen. De zwakke concurrentiepositie van het Belgische bedrijfsleven wijt het IMF aan de te snelle loonstijgingen. Loonmatiging of kleinere loonstijgingen is het parool." Met andere woorden: precies hetzelfde "economisch" verhaal wat de Nederlandse bevolking te horen krijgt, krijgt ook de Belgische bevolking te horen en uiteraard ook de bevolking van alle andere landen. Kortom de internationale economisch politiek is er op gericht een neerwaartse concurrentiespiraal te bewerkstelligen met betrekking tot de lonen en sociale zekerheidsuitgaven tussen landen. In het kielzog hiervan kunnen dan de belastingen omlaag wat goed is voor de kapitaalbezitters in de wereld. We zien dus een enorme geldstroom op gang komen van arm naar rijk. Dit betekent een voortzetting van de toenemende inkomensverschillen tussen arm en rijk. Via hetze campagnes tegen o.a. uitkeringsgerechtigden wordt de armen wijs gemaakt dat deze afbraakpolitiek uiteindelijk goed voor hun is. Bron: Alle citaten, tenzij anders vermeld, komen uit het NRC (18-9-93)