Door: Nic van Rossum ECONOMIE ELSEVIER 17-5-1997 Hoe zit dat nou, vroeg een lezer zich al. Die Van Rossum geeft in zijn column almaar onthullende informatie en daar komen nooit openbare reacties op. 'Waarom zijn er bijvoorbeeld geen kamervragen gesteld over zijn (door professor Horringa geïnspireerd - NvR.) opmerking dat Nederland in banktermen gemeten 'technisch failliet' is?' Eerlijk gezegd weet ik daar ook geen bevredigend antwoord op. Het zou gemakkelijk zijn te beweren dat regering en oppositie samenspannen om het volk een rad voor de ogen te draaien. Maar zo eenvoudig ligt het niet. Er bevinden zich op het Binnenhof ruim voldoende achterkamertjes waarin compromissen gesloten worden, zeg maar gekonkeld wordt, zodat fundamentele meningsverschillen in het openbare debat met de mantel der liefde worden bedekt. Maar ik geloof niet in 'Het Grote Complot Van De Macht'. In onze democratie zijn voldoende countervailing powers ingebouwd. Neen, er is iets geheel anders aan de hand. Er bestaat in de politiek een collectieve afspraak over de manier waarop het staatshuishoudboekje moet worden ingevuld en hoe de cijfers moeten worden geïnterpreteerd. Die opvattingen stoelen op de economische theorie dat voor de staat - wij met zijn allen dus - andere economische wetten gelden dan voor het individu of voor een onderneming. Enigszins grof geïnterpreteerd: de staat staat boven de wet van vraag en aanbod. De staat kan zich bijvoorbeeld jarenlang tekorten veroorloven en onbeperkt miljardenschulden maken. Die staatsschuld drukt, naar de ideeën van figuren als Keynes, niet op het nageslacht. Onze kinderen en kleinkinderen erven immers behalve een schuld, ook een vordering op de staat. Als ik beweer dat iedere Nederlandse baby geboren wordt met een belastingaanslag van 35 duizend gulden in de hand, dan zegt econoom Jan Pen: akkoord, maar in zijn andere hand heeft het kind een staatsobligatie om die schuld mee te betalen. Ik ga die theorie hier nu niet uitvoerig bestrijden, ik vraag me alleen af waarom politiek Den Haag zich dan wél zorgen maakt over de torenhoge rente op de staatsschuld. Die zou immers nuttiger uitgaven verdringen. Ik zeg dan, maak je niet dik. Laat die imaginaire baby van jullie die nuttige uitgaven bekostigen uit de rente over zijn staatsobligatie. De houding van de overheid tegenover de aparte economische positie van de staat - samengevat: 'staathuishoudkunde' is aan andere wetten onderworpen dan de bedrijfseconomie - leidt tot de merkwaardigste opvattingen. Ofschoon de eerste de beste boekhouder u kan vertellen dat een meevallend verlies kleiner is dan verwacht was, gaat de politiek ervan uit dat een 'meevaller' concreet geld is dat opnieuw kan en moet worden uitgegeven. Zelfs als het financieringstekort op 2,5 procent ligt en de staatsschuld honderden miljarden beloopt. Aan de andere kant schrikt Den Haag absoluut niet van tegenvallers. Neem het tekort van twaalf miljard bij de sociale fondsen dat dit kabinet gekweekt heeft door elk jaar de premies bewust laag vast te stellen om de vakbonden lage looneisen te laten stellen, teneinde de arbeidskosten te drukken, banen te scheppen en in het buitenland met het Dutch miracle' te kunnen pronken. Ik voor mij beweer dat dat, om in Engelse termen te blijven, windowdressing is. De welvaart is slechts schijnbaar gestegen. De gemiddelde Nederlandse werknemer heeft de laatste drie jaar eenvoudig tweeduizend gulden te weinig premie betaald. Dat tekort halen we de komende jaren wel in uit de economische groei, roepende ministers Zalm (Financiën) en Melkert (Sociale Zaken) in koor. We gaan de lasten in 1998 met nog eens anderhalf miljard gulden extra verlichten zonder de uitgaven te verlagen. Zo drukken we de arbeidskosten, scheppen we banen (vooral Melkert-fopbanen) en kunnen we toch mooi weer spelen bij onze europartners. En de kosten dan? Die schuiven we door naar de volgende eeuw. Als er in die sfeer een emeritus hoogleraar (Horringa) en een columnist (ondergetekende) uitrekenen dat er twee miljoen banen tekort zijn, dat de werkelijke staatsschuld naar bedrijfseconomische maatstaven niet vijfhonderd maar tweeduizend miljard gulden bedraagt, dat Nederland dus in banktermen 'technisch failliet' is en dat de Haagse euforische dansvloer derhalve op drijfzand is gebouwd, dan durft men daarover niet in discussie te gaan. Men zwijgt het dood. Stel je eens voordat de luchtballon, genaamd Dutch miracle', wordt doorgeprikt. Regering zowel als oppositie hebben zó veel belang bij het in stand houden van die illusie dat zij zich angstvallig vastklampen aan de traditionele staathuishoudkunde. Dat is geen complot, dat is een stilzwijgende afspraak' geboren uit de collectieve angst de status quo te doorbreken. De nieuwe begrotingsafspraken worden met zoveel gejuich begroet, zelfs door werkgevers, omdat er weer anderhalf miljard lastenverlichting in zit. Als je het goed bekijkt is daarvan een miljard 'geoormerkt' en blijft er voor algemene lastenverlichting maar een half miljard over. De gemeenten worden geacht hun lasten te verlagen dan wel minder te verhogen. Eigenlijk worden ze omgekocht met een dotatie van tweehonderd miljoen aan het gemeentefonds, want enige zeggenschap over de gemeentelijke uitgaven heeft Zalm niet. De lastenverlichting staat dus niet vast - ze is, de gemeenten kennende, zelfs hoogst twijfelachtig - maar ze wordt wel ingeboekt. Het enige dat vaststaat is de uitgave van tweehonderd miljoen. Plus natuurlijk de andere uitgavenverhogingen aan infrastructuur, gezondheidszorg, thuiszorg, milieu enzovoorts. Zo kan ik wel meer steekjes lostrekken uit Zalm's breiwerkje. Maar daar gaat het even niet om. Het ergerlijke aan de ontwerpbegroting is, dat er tegenover de extra uitgaven en lastenverlichtingen (minder inkomsten) geen echte bezuinigingen staan. Zo gaat het financieringstekort nauwelijks omlaag - we voldoen aan de euronormen, nietwaar - en blijft de staatsschuld onverminderd doorgroeien. En dat hij een verwachte economische groei van meer dan drie procent. Er komt volgend jaar dus bijna vijfentwintig miljard gulden extra binnen, waar het rijk voor tien tot twaalf miljard gulden beslag op legt, Is het dan geen grof schandaal dat Gerrit Zalm weer voor zeventien miljard nieuwe schulden maakt? De sanering van de overheidsfinanciën wordt wederom op de lange baan geschoven. Als de tekorten en schulden zelfs in deze periode van hoogconjunctuur niet drastisch kunnen worden verlaagd, wanneer in vredesnaam dan wel? 'Dutch miracle' ? Me zolen, makker. Commentaar door R.M. Brockhus: Nic van Rossum benadert de economie op een wijze die ik als 'portemonnee-denken' zou willen classificeren. Jan Pen heeft samen met Maynard Keynes gewoon gelijk. De staatsschuld is tevens een bezit, en op de balans van de BV Nederland is het een neutraal gegeven met een wenselijke resultante van nul. Alleen wanneer we - en dat ik bij Nederland zeker het geval - in het buitenland grote besparingen aanleggen door buitenlandse bedrijven en goederen te kopen, dan is er van een positieve balans sprake voor de financiering van zowel de pensioenen als van de beleggingsinkomens. Het buitenland fourneert dan een netto koopkracht die zolang gegeven wordt als de bevolking van dat buitenland dat accepteert. Hele koloniale rijken zijn ingestort omdat dat laatste op den duur niet het geval is. De geschiedenis is er rijk aan. De hoogte van de staatsschuld is dan ook nauwelijks relevant voor een bedrijfseconomische schuldbenadering. Een staat kan in principe niet sparen en niet failliet gaan; evenmin als een heel volk voor de AOW kan 'sparen'. Slechts de reële productie van vandaag voor de comsumptie van vandaag, en de productie van morgen voor de consumptie van morgen zijn de enige criteria die voor de welvaart en het welzijn van alle burgers relevant zijn. De methode van het verdelen van de nationale koek is niet zo belangrijk, behalve wat betreft de op het egoïsme geënte gevoel van individuen om een relatieve voorsprong te hebben t.o.v. de medemens. Deze laatste drijfveer is kennelijk heel sterk, waarop verzekerings- en beleggingsmaatschappijen handig inspelen. Het werkelijke product dat zij verkopen is: "Dien uitsluitend je eigen belang en probeer zo min mogelijk bij te dragen aan het functioneren van de staat. Probeer het betalen van belasting zoveel als mogelijk is te vermijden, te ontduiken en met aftrekposten te verminderen". Puur en ongegeneerd egoïsme derhalve. Is dat het verantwoordelijke gedrag waar de conservatieven op aandringen?? De zeer reële opmerking van een ABP-medewerker Kuné in de Volkskrant van 14 mei was raak. Hij meent dat het geen zier uitmaakt of men de ouderdomsvoorzieningen financiert met particulier spaarkapitaal, of met een collectieve omslag via premie of uit de lopende begroting. Het maakt helemaal niets uit, als er maar een fatsoenlijke verdeling van het nationaal product plaatsvindt, zodat de niet (meer) werkenden, ouderen en werklozen rond kunnen komen en een afzetmarkt vormen voor de industrie met z'n werknemers. Zie de briefwisseling met Minister Melkert en de Stellingen van een ketter van dr. W.P. Roelofs