Het internationale economische systeem gaat gebukt onder corruptie. Ook in Nederland zijn de schandalen aan de orde van de dag. Er is een algehele graaicultuur ontstaan. De Stichting Toezichthoudend Nederland pleit voor een cultuuromslag. Alleen nieuwe en integere leiders kunnen ons die brengen.

Ab Flipse

'Wie controleert de controleurs?' kopte KN op 16 februari 2001. Strekking van dit hoofdartikel waren de onherroepelijk naderende problemen van het financiële en economische systeem. Oorzaken: talloze 'verwevenheden', gebrek aan toezicht, aan regelgeving en ethiek. Door de Stichting Toezichthoudend Nederland is sindsdien een niet aflatende stroom brieven, rapporten, dossiers en publicaties geproduceerd voor de financiële branche, de wettelijke toezichthouders en de politiek. Geen reacties, geen acties. De branche zelf had er geen boodschap aan en de politiek gaf niet thuis.

Lijdelijk moesten wij dus toezien hoe het vertrouwen van miljoenen mensen werd beschaamd door boekhoudschandalen, misleidende beursintroducties, manipulatie van winstcijfers, bouwfraude, onjuiste analistenrapporten, falende accountants, beleggingsdebacles (alleen al in Nederland één miljoen gedupeerden) en ongehoorde zelfverrijking van topmanagers bij nagenoeg failliete bedrijven. De aandelenzeepbel ontplofte. Recessie en werkeloosheid slaan toe en deflatie staat ons te wachten. Nog meer armoede, nog meer chaos. Er moet rigoureus worden ingegrepen, het is één voor twaalf. Tijd voor actie, tijd voor een nieuwe orde.

'Integriteit'
In het hoofdartikel wezen wij op de verslapte ethiek. Die waarschuwing van toen is de oplossing van nu. Primair is er geen economisch probleem, maar een morele recessie. Het herwaarderen van de integriteit is de sleutel. De olie van de versnellingsbak. Hoewel integriteit lastig te omschrijven is, willen we een poging doen. Het komt van de Latijnse woorden integritas (gezondheid, zuiverheid) en integer (heel, volledig). Het betekent standvastig vasthouden aan een gedragslijn en duidt op een staat van evenwichtigheid en volledigheid. We onderscheiden drie betekenisnuances: morele uitmuntendheid, onkreukbaarheid en verantwoordelijkheid. Je mag hopen dat iemand uitmuntend is. Onkreukbaarheid kun je eisen en controleren. Volwassen verantwoordelijkheid mag je verwachten.

Primair is er geen economisch probleem, maar een morele recessie

Iemand is integer wanneer zijn gedachten, woorden, maar bovenal daden met elkaar in overeenstemming zijn.

Het woord integriteit is verwant met integratie, dat 'tot eenheid maken' betekent. Het tegendeel is desintegratie. Dat houdt in dat mensen 'innerlijk verdeeld raken', relaties 'uiteenvallen' en vertrouwen verbroken wordt. Het leven en het sociale weefsel raken gebroken, ongezond en incompleet. Men liegt en bedriegt, maar wordt ook zelf bedrogen. Het is een verwoestende manier van leven, funest voor zichzelf, het gezin, en de hele samenleving.

Lankmoedigheid
Dit 'desintegratie'-proces moet een halt worden toegeroepen. Daarom onze roep om een nieuwe orde en nieuw leiderschap. Dit leiderschap vereist van iedereen ander gedrag, een ander vertrekpunt. Samen moeten we vaststellen welke waarden gewenst zijn, samen op zoek gaan naar echtheid en oprechtheid. Hou op elkaar langer voor de gek te houden. Schenk vertrouwen aan wie het verdienen. Neem zakelijk en privé afscheid van personen (en hun ondernemingen en organisaties) die het vertrouwen beschamen.

Nieuwe leiders moeten aan een lakmoesproef worden onderworpen. Waar nodig, moet schoon schip gemaakt worden en de oude garde vervangen. We moeten ophouden met onze lankmoedigheid jegens hen die in het buitenland oplichters en afzetters genoemd worden. Niet enkel de rotte appelen verwijderen, maar de gehele fruitschaal vervangen.

Minder gestresst
Deze nieuwe generatie leiders (bestuurders en topmanagers) moet integriteit zelf beleven. Veel tijd zullen we besparen omdat er geen verborgen motieven, dubbele agenda's of andere verborgen zaken meer een rol spelen. Laten we een voorbeeld nemen aan de bedrijven en organisaties, waar mensen zich prettig voelen. Dit blijken tevens de beste te zijn, economisch en maatschappelijk. Daarin speelt de leider een cruciale rol en bepaalt de cultuur, sfeer, resultaten en doelstellingen. Mensen werken en denken er team- klant- en prestatiegericht. Er is respect, men staat open voor veranderingen en vernieuwingen, en bovenal is er vertrouwen in elkaar. Dit moet het doel worden voor de komende jaren. Dan pas er rust komen en een minder gestresste samenleving. Dan ook kunnen we de problemen het hoofd bieden en aan een nieuwe toekomst denken. Utopie of werkelijkheid?

Ab Flipse is voorzitter van de Stichting Toezichthoudend Nederland (www.toezicht.nl), van de Stichting AdviesVerlies (www.adviesverlies.nl), van de Stichting Help Srebrenica (www.helpsrebrenica.nl) en directeur van FPOINT bv (coaching & planning).