OM lijdt aan democratisch tekort Henk Rijkers van 8 november 2002 De doodslag in Venlo en de kassagraaier bij Albert Heijn hebben een publiek debat losgemaakt over de wijze waarop het Openbaar Ministerie functioneert. Moet het OM democratischer aangestuurd worden? Het Openbaar Ministerie "is sterk in het ophouden van de schijn van onafhankelijke magistratelijkheid, in de trant van: de politiek mag zich niet bemoeien met justitiële zaken.   'De AH-zaak is een zoveelste teken van crisis in een strafrechtpleging die grondig moet worden hervormd.' Alsof het OM de (natuurlijk wél onpartijdige en a-politieke) rechter zelf is", aldus Hendrik Kaptein in de Volkskrant. De Amsterdamse rechtsfilosoof is niet de eerste die de afglans opmerkt van de rechterlijke onafhankelijkheid op het prestige van anderen bij het rechtsbedrijf, of ze nu mr. voor de naam mogen schrijven of niet. Het strekt zich zelfs uit tot de gebouwen, die immers ronkend 'paleizen van justitie' heten. Maar zoals wel vaker met paleizen: buiten mort het volk. Een golf van kritiek slaat over het OM, sinds bekend is geworden dat het twee medewerkers van Albert Heijn gaat vervolgen, die onnodig geweld zouden hebben gebruikt bij de arrestatie van een kassagraaier. Nog maar enkele weken geleden liet het OM weten dat het 'lichte' criminaliteit als woninginbraken niet meer zou vervolgen. En nu dan wel capaciteit inzetten om twee burgers te bestraffen die kordaat optraden tegen een winkeldief? De wereld op zijn kop, menen pers en politiek. Prins Bernhard meldde zelfs bij De Telegraaf dat hij de boete wel wilde betalen. Arrogant Zelfs als het OM gelijk heeft met de vervolging van het duo, zelfs dan nog overtreedt het de wet, meent Kaptein. Het dient immers verantwoorde keuzes te maken wat het wel en niet vervolgt, het zgn. opportuniteitsbeginsel. Het OM kan wel uitleggen dat de twee AH-employees vermoedelijk buiten hun boekje zijn gegaan, dit is niet te verkopen aan een samenleving die door winkeldiefstallen en -berovingen wordt geplaagd. Wanneer het OM op de kritiek aanmatigend reageert met "Eigenrichting tolereren wij niet" (alsof het OM dat mag uitmaken), blijkt alleen maar, volgens Kaptein, dat "het OM de weg kwijt is". Gezien de slechte staat van dienst oppert hij zelfs het OM in de huidige vorm af te schaffen en te vervangen door advocaten die bij de rechtbank als eisers optreden voor het slachtoffer. De Landsadvocaat zou dan voor het algemeen belang moeten opkomen. Hoe dan ook, vindt Kaptein, "de AH-zaak is een zoveelste teken van crisis in een strafrechtpleging die grondig moet worden hervormd". Wereldvreemd In het publieke debat over het incident in Amsterdam is meermalen opgemerkt dat het rechtsbedrijf een wereldvreemde indruk maakt. "Het lijkt soms alsof de dames en heren rechters en officieren dagelijks in dure middenklassers pendelen tussen de rechtbank en eensgezinswoningen in slaapsteden. Zij zijn waarschijnlijk goed onderlegd in juridische kwesties, maar ook totaal losgezongen van de werkelijkheid die ze moeten beoordelen", schrijft NRC-redacteur Hans Moll, die zelf rechtbankverslaggever was. Zou het? Rechters en OM-medewerkers staan toch ook in de samenleving? Bij hen wordt toch ook ingebroken? ("Meer dan eens", erkende De Wijkerslooth zelf bij Buitenhof.) En als ze zelf al enigszins buiten de maatschappelijke maalstroom weten te blijven, hebben ze toch werkende partners of schoolgaande kinderen met krantenwijken en winkelbaantjes? Het lijkt er eerder op dat het OM lijdt aan de typische combinatie van arrogantie en klungeligheid van alle slecht gecontroleerde overheidsinstanties. Daar kunnen de Oost-Europese nieuwkomers in de EU van meepraten. Zelfkritiek Kaptein stelt de hamvraag: Quis custodiet custodes?, wie dwingt de autoriteiten zich aan de wet te houden? In het geval van de rechters is dat een werkelijk probleem, omdat zij onafhankelijk tot hun oordeel moeten kunnen komen. Zij mogen zich niet door andere 'machten' laten ringeloren. Voor het OM ligt dat eenvoudiger. Daar is de minister van Justitie verantwoordelijk voor. "De Tweede Kamer moet de minister op het matje roepen en vragen een einde te maken aan deze vertoning." Volgens Kaptein moet uiteindelijk de democratie bepalen wat de prioriteiten van het OM zijn, maar laat helaas de politiek "het OM zijn willekeurige gang gaan". Een democratisch deficit dus. Maar dan moet dat aangepakt worden, alvorens het OM op de schop te nemen. Zoals bij zoveel problemen in de samenleving geldt ook hier dat de democratie slecht functioneert, niet omdat het spel niet deugt, maar omdat het zo verdraaid slecht gespeeld wordt. © 2002 Katholiek Nieuwsblad Niets van deze uitgave mag opnieuw worden uitgegeven in welke vorm dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.