De AOW is ook op lange termijn bestaalbaar met verbreding van de heffing op kapitaal

artikel uit FEM/DeWeek (week 28 - 2000) Het onderstaande artikel is met toestemming van zowel de Auteur als zijn Uitgever op onze wesite geplaatst. Het gehele artikel berust onder copyright en is auteursrechtelijk beschermd. Overname van dit artikel is alleen mogelijk met toestemming van de Auteur. Het schizofrene spaarfonds Sinds drie jaar spaart de overheid miljarden om de AOW in de toekomst betaalbaar te houden. Tenminste, dat wil het kabinet de bezorgde burgers laten geloven. Draagt het spaarfonds werkelijkheid iets bij aan de financiering van de vergrijzing? Het is vooral bedacht om de burger in slaap te wiegen en de paarse coalitie bij elkaar te houden. De Nederlandse pensioenmarkt is ondoorzichtig. Pensioenfondsen informeren hun leden onvoldoende over de rechten die zij opbouwen. Levensverzekeraars verschuilen zich achter mistig taalgebruik, en onafhankelijke adviseurs zijn zelden onafhankelijk. Dat zijn de keiharde conclusies van een onderzoek van het Centraal Planbureau dat afgelopen week verscheen. Er moeten regels komen die zorgen voor meer transparantie, zodat het voor burgers eenvoudiger wordt hun aanvullend pensioen te plannen, is het advies van de economen van het CPB. Gelukkig maar dat er altijd nog de AOW is, waar iedere burger - die door de dikke mist op de pensioenmarkt zijn oude dag niet voldoende heeft kunnen voorfinancieren - op terug kan vallen. Maar hoe goed is die AOW eigenlijk geregeld? Het is jammer dat de onderzoekers het staatspensioen buiten hun analyse hebben gelaten, want de wereld van de AOW is minstens zo ondoorzichtig als die van de particuliere pensioenen. Dieptepunt is het AOW-spaarfonds dat het paarse kabinet drie jaar geleden in het leven riep. Volgens de Haagse pleitbezorgers van het AOW-fonds is het een spaarpotje waarmee het kabinet de vergrijzing van de Nederlandse bevolking financiert. Vanaf 2020 neemt het aantal gepensioneerden in verhouding tot het aantal werkenden snel toe. Door nu vast ieder jaar miljarden in het fonds te stoppen, blijft een welvaartsvaste AOW toch betaalbaar. De afgelopen jaren is er al ruim vijftien miljard gulden gespaard en in 2020 moet het fonds het onvoorstelbaar grote bedrag van driehonderd miljard gulden bevatten. ''Via het AOW-spaarfonds hebben we de zaak beter in de knip dan wie dan ook'', stelde minister Klaas de Vries, toen nog van Sociale Zaken, in een reactie op een zorgelijk rapport over vergrijzing. Het klinkt daadkrachtig en zorgvuldig. Nu de spaarpot vullen, zodat we straks niet in de financiële problemen komen. Maar in werkelijkheid is het spaarfonds heel iets anders dan de Haagse politici willen doen geloven. De verwarring begint al bij de ongelukkige naam: het AOW-spaarfonds. Er wordt niet gespaard door het fonds. Er zit ook geen geld in het fonds. Sterker nog: er is helemaal geen fonds. Bovendien is het maar de vraag of dit niet-bestaande fonds ooit voor de financiering van de AOW zal worden gebruikt. Het AOW-fonds heeft geen adres, geen briefpapier, geen fondsmanager, geen bankrekeningnummer en geen kluis. In feite is het spaarfonds niets meer dan een paar regels in de Miljoenennota, en een spreadsheetbestandje in de computer van een ambtenaar bij het ministerie van Financiën. Het enige dat er gebeurt als het kabinet een miljard 'stort' in het fonds, is dat minister Gerrit Zalm van Financiën een briefje schrijft met daarop: 'nog te betalen aan het AOW-spaarfonds: één miljard gulden'. Dat het AOW-fonds alleen op papier bestaat, komt doordat iedere storting in het fonds belegd wordt in staatsobligaties. Dat betekent dat de vijf miljard die het kabinet dit jaar in het fonds zal storten, direct weer door het kabinet wordt teruggeleend. En omdat al het vermogen van het spaarfonds eigendom is van de overheid, leent de regering op die manier geld van zichzelf. Als de 65-plussers in 2020 het AOW-spaarvarken stuk slaan, vinden zij daarin geen bankbiljetten, goudstaven of aandelen ter waarde van driehonderd miljard. Tussen de scherven liggen slechts schuldbekentenissen van de Staat aan zichzelf. De dan zittende minister van Financiën zal de tegenwaarde van die schuldpapieren op dat moment op de begroting moeten zien te vinden. Bijvoorbeeld door te bezuinigen, de belastingen of premies te verhogen, of geld te lenen op de kapitaalmarkt; dus de staatsschuld te vergroten. Zo beschouwd is het AOW-fonds weinig meer dan een poging van het paarse kabinet om ver over haar graf heen te regeren. Met iedere 'gulden' die het kabinet in het fonds 'stort' probeert zij het kabinet van 2020 de morele verplichting op te leggen om op zoek te gaan naar een extra gulden voor de financiering van het staatspensioen. Het is overigens een vrij halfslachtige poging, want het is helemaal niet zeker of de ministers in 2020 zich ook maar iets zullen aantrekken van de beloftes die met het spaarfonds zijn gedaan. Misschien heerst er over twintig jaar een diepe economische recessie in Nederland, en moet de regering keihard bezuinigen, of misschien wil het kabinet van 2020 liever geld uitgeven aan milieuinvesteringen dan aan het staatspensioen. Het behoort dan uiteraard ook tot de mogelijkheden dat dat kabinet niet op zoek gaat naar geld voor de AOW en net doet alsof het AOW-fonds nooit bestaan heeft. Is het spaarfonds dan volksverlakkerij? Aan de ene kant wel. Toen de initiatiefnemer van het spaarfonds, PvdA'er Jan van Zijl, in 1996 geconfronteerd werd met de stelling dat geld lenen van jezelf toch wel een erg vreemde manier van sparen is, reageerde hij met de opmerking dat het fonds vooral een 'psychologisch effect' moest hebben. Met andere woorden: als de mensen maar denken dat er echt gespaard wordt voor de AOW, dan heeft het fonds zijn doel al bereikt. Toch kunnen de virtuele stortingen in het virtuele AOW-fonds via een omweg een bijdrage leveren aan het betaalbaar houden van de vergrijzing. Het fonds kan nu zorgen voor extra aflossing van de staatsschuld, waardoor de overheid na 2020 weer makkelijker zou kunnen bijlenen voor de AOW. Omdat het papieren vermogen van het fonds volledig belegd wordt in staatsobligaties, is iedere storting in het fonds in feite een aflossing van de staatsschuld. De definities van de Europese Monetaire Unie maken zelfs geen onderscheid tussen aflossen van de schuld en storten in het spaarfonds. Om te weten of het spaarfonds bijdraagt aan de betaalbaarheid van de AOW, is één vraag belangrijk: stort de overheid geld voor schuldreductie in het fonds, of gaat het om een additionele aflossing? Wie die vraag wil beantwoorden zal in het hoofd van Gerrit Zalm moeten kunnen kijken. Lost hij via het fonds extra staatsschuld af, of laat hij de geplande aflossingen even een tussenlanding maken bij het fonds? Alleen hij kan het weten. Het spaarfonds lijdt aan schizofrenie. Op het ene moment is het een nuttig instrument voor extra schuldreductie, het volgende moment is het een spookfonds zonder enige tastbare waarde. Het ware karakter van het fonds is voor een buitenstaander niet vast te stellen. Wie zich zorgen maakt om zijn toekomstige AOW-uitkering, kan maar beter geen enkele aandacht schenken aan het spaarfonds. Hou in plaats daarvan de staatsschuld goed in de gaten. Daalt de staatsschuld, dan heeft het kabinet ruimte gemaakt om in 2020 geld voor de AOW-uitkeringen bij te lenen. Daalt de schuld niet, dan heeft de regering niets gedaan om de vergrijzing betaalbaar te maken. Het maakt daarbij niet uit of het papieren vermogen van het AOW-fonds is gestegen of gedaald. Waarom heeft het kabinet de Nederlander opgezadeld met een spaarfonds dat alleen maar verwarring zaait? Ongetwijfeld om bezorgde Nederlanders in slaap te wiegen. De overheid spaart voor uw pensioentje, er is geen reden tot zorg. 'Valse zekerheid' noemde de Groningse econoom Flip de Kam dit vlak voor de oprichting van het fonds. Maar het kabinet had nog een reden om het fonds in te stellen, een typisch paarse reden. De VVD beschouwt de staatsschuld als uitgestelde belastingheffing en is voor het zo snel mogelijk aflossen van de schuld. Coalitiegenoot PvdA wil graag iets doen voor de arme kant van Nederland. Met het spaarfonds slaan ze beide vliegen in één klap. De socialisten kunnen wijzen op een goed gevulde spaarpot voor de AOW, de liberalen pronken met een dalende staatsschuld. Zo kan het geld twee keer uitgegeven worden, een knap staaltje paarsspraak. Zo kan het fonds ook gebruikt worden als lijm voor de paarse coalitie. Let maar op volgend jaar, als er onderhandeld moet worden over de bestemming van de voorspelde inkomstenmeevaller van tenminste zeventien miljard. Volgens het regeerakkoord moet de ene helft daarvan gebruikt worden voor schuldreductie en de andere helft voor lastenverlichting. Maar voor de oververhitte Nederlandse economie zou een lastenverlichting van acht à negen miljard erg slecht uitkomen. Over de bestemming van dat deel van de meevaller zullen de paarse partijen daarom waarschijnlijk nieuwe afspraken maken. De PvdA zal het willen besteden en de VVD zal kiezen voor extra aflossing van de schuld. Het compromis ligt al klaar: een extra storting in het AOW-spaarfonds. mathijs bouman m.bouman@ebi.nl