30 januari 1997 Van onze verslaggever Peter Giesen ROTTERDAM Zou je een baan aannemen, als je honderd gulden meer krijgt dan je uitkering? 'Nee', zegt Mounir. 'Misschien vind ik zo'n baan wel niet leuk.' Maar de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid denkt dat mensen zonder werk zich uitgesloten voelen. 'Hoe bedoel je? Dat een vuilnisman uitgesloten wordt, omdat iedereen op hem neerkijkt?' Nee, dat mensen het vervelend vinden van een uitkering te leven. 'Dat geloof ik niet', zegt Mounir. 'Iedereen vindt het normaal.' Mounir is een mbo-scholier uit het Oude Noorden in Rotterdam. Op een zonnige wintermiddag maakt deze 'achterstandswijk' een levendige indruk. Een literair antiquariaat is gevestigd naast een Hindoestaanse videotheek, het spiritueel opleidingscentrum voor reikimassage naast de islamitische slager. Vroeger werkten mensen uit deze buurt in de haven, de scheepsbouw of de aanverwante industrie. Nu is bijna een kwart van de bevolking werkloos. Hier wonende lager opgeleiden, voor wie de WRR op ruime schaal banen 'wil creëren. De parkwachten, conducteurs, verzorgers en klassenassistenten van morgen. Eenvoudige banen tegen een salaris op uitkeringsniveau; of wellicht iets daarboven. Maar zit de 'onderkant van de samenleving' wel op zulke banen te wachten? 'Nauwelijks', denkt Rien van der Velden, directeur van de onderwijs- en Welzijnsstichting Samen Wonen, Samen leven. De mensen hier zijn zeer geïnteresseerd, in werk, maar het moet wel de moeite waard zijn Ze willen een perspectief hebben op groei. Niet alleen in salaris, maar ook in opleiding en scholing. De interesse om politiesurveillant derde klasse te worden is echt niet zo groot.' Ook Hamid Frirndi, leider van naschoolse opvang voor Marokkaanse scholieren, is sceptisch. 'Veel mensen zeggen: ik hoef niks en ik kan lekker een beetje scharrelen. Ik kan wanneer ik kan uitslapen wanneer ik wil en ik heb geen baas. Dat ga je toch niet inleveren voor een beetje extra geld?' Maar voelen de werklozen in het Oude Noorden zich niet 'uitgesloten van maatschappelijke deelname', zoals dat in beleidstaal heet? Frimdi: 'Ze horen toch bij elkaar? De werklozen zijn niet geïsoleerd. Ga hier in de buurt maar kijken in theehuizen, cafés en moskeeën. Natuurlijk zijn ze als groep wel uitgesloten. Ze drijven elkaar dieper en dieper in een cultuur van werkloosheid. De afstand met andere groepen wordt steeds groter. Dat vind ik een groot probleem. Maar als je de mensen zelf spreekt, zeggen ze: "Ik red me wel. Ik ben best tevreden en ik heb alle vrijheid".' Uiteraard is de afbraak van traditionele, industriële werkgelegenheid een belangrijke oorzaak van het ontstaan van een stedelijke onderklasse, overal in de westerse wereld. Toch lijkt het probleem dieper te zitten, in de geringe sociale waardigheid van laag betaald werk. Niemand wil 'onderkant van de samenleving' zijn, behalve recent aangekomen immigranten. De Amerikaanse antropoloog Martin Sanchez Jakowski deed onderzoek naar Latino-bendes in Los Angeles. 'De vaders van de bendeleden zijn naar Amerika gekomen. Ze waren bereid om elk baantje aan te pakken, tegen een. salaris van bijna niks, omdat ze dachten: onze kinderen krijgen het beter. Maar die kinderen komen er achter dat het niet beter wordt. Dat ook zij hun leven lang moeten sloven in onaantrekkelijke, slecht betaalde banen', aldus Sanchez.'In zo'n beval wordt de misdaad aantrekkelijk. Die jongens zijn geen pathologische criminelen. Ze calculeren gewoon hun kansen.' Die lijn kun je doortrekken naar Nederland, zegt Frimdi. In sommige opzichten staan Marokkaanse jongeren nog met een been in het land van herkomst. Zesjarige jongetjes kunnen boos worden als de juf hun vraagt de plantjes water te geven. Ze hebben thuis immers geleerd dat het vrouwenwerk is. Maar de penetrante boodschap van de westerse consumptiemaatschappij is heel goed overgekomen. Van der Velden 'Als je naar de tv kijkt of tijdschriften leest, wordt je steeds hetzelfde beeld voorgehouden. Je telt pas mee als je de goede kleren hebt, een mooie auto en een mooie meid aan je arm.' Langs legale weg is die status voor veel jongeren moeilijk te bereiken. 'Ze moeten knokken voor hun diploma, ook omdat ze van huis uit zo weinig meekrijgen. "Sommige ouders weten niet eens op 'welke school hun kinderen zitten" zegt Van der Velden. 'Als ze dan met veel moeite hun opleiding hebben gehaald, is het maar de vraag of ze een baan vinden. En dan zien ze opeens Mohammedje huppeldepup voorbij flitsen op zijn scooter, of in een dure auto.' Met een succesvolle deal ligt de sociale waardigheid', althans in eigen kring, binnen handbereik. Ook geweld kan bijdragen aan het prestige in eigen kring. Het gaat de jongens die 'slechte dingen doen' niet alleen om het geld, zegt Mounir. 'Ze hangen op Straat rond, ze duwen tegen iemand aan en als hij wat terug zegt, is het meteen vechten. Ze willen aandacht. Ze denken: ik ben groot, ik ben belangrijk. Hun moeten bang voor mij zijn. Dan gaat het de verkeerde kant op.' Hoewel er meer problemen zijn dan in het welvarende Kralingen lijkt het Oude Noorden niet ontbinding te verkeren. De solidariteit kan groot zijn. Illegalen worden geruisloos opgenomen door familieleden in hun krap bemeten woninkjes. Alleen hebben de normen en waarden van sommige bevolkingsgroepen weinig meer te maken met wat in de rest van de samenleving normaal wordt gevonden. In cultureel opzicht lijkt de tweedeling op sommige plaatsen keihard. Het vrijblijvend aanbieden van ongeschoold, laag betaald werk zal weinig opleveren, menen betrokkenen. Dwang is mogelijk, maar omstreden. Het weekblad Intermediair pleitte al. voor een 'tweedelingshefflng'. Als elke werkende 1 procent van zijn inkomen afstaat, kan het salaris van de 'WRR-banen' ruim boven het minimumloon liggen. Hamid Frimdi heeft nog een tussenoplossing: 'Je kunt werklozen vragen om twee of drie dagen per week te werken, bijvoorbeeld als vrijwilliger in eigen kring. Dan doen ze iets terug voor hun uitkering, zonder dat ze het idee hebben dat ze een slaaf zijn.'