Hoewel de rap groeiende informatie-economie tot in elk facet van het leven doordringt,
zijn het de ontwikkelingen met betrekking tot het aardse milieu die het gezicht van de
nieuwe eeuw primair zullen bepalen. Zo luidt de conclusie van State of the World 2000,
het rapport waarmee het Amerikaanse Worldwatch-instituut het nieuwe millennium
ingaat. De volgende tekst is een vertaling van eigen persbericht.
door Worldwatch
In de Verenigde Staten hoen de snelle uitbreiding van de informatie-economie miljoenen mensen aan het werk gezet en de Dow Jones tot ongekende hoogte helpen opstuwen: van minder dan 3.000 punten begin 1990 tot meer dan 11.000 in 1999. "Betoverd door de groei van Internet," stelt hoofdauteur Lester Brown, "lijken we de achteruit hollende gezondheid van de aarde te zijn vergeten. Wij zouden ons ernstig vergissen als we de vitaliteit van de virtuele wereld met de steeds beroerdere toestand van de echte wereld verwarren."
"Toen we in 1984 met deze jaarlijkse statusrapporten begonnen, hoopten we dat we niet een optimistisch rapport de volgende eeuw zouden kunnen ingaan, dat er van vooruitgang in de toestand van de aarde sprake zou zijn," zo vertelt Brown. "Maar, helaas: de lijst ontwikkelingen waarover we ons toen zorgen maakten - slinkende wouden, bodemerosie, een dalend grondwaterpeil teruglopende visstanden en verdwijnende plant- en diersoorten - is sindsdien alleen maar gegroeid. Stijgende temperaturen, steeds heviger stormen, stervende koraalriffen en smeltende gletsjers : die zijn er nu bijgekomen. Terwijl de Dow Jones floreert, wordt de aarde steeds zieker."
Mede onder invloed van de groeiende wereldbevolking gaat de biologische diversiteit van de aarde in versneld tempo achteruit. Het percentage met uitsterven bedreigde vogels, zoogdieren en vissen heeft nu dubbele cijfers bereikt: we spreken in deze categorie nu over 11 procent van alle vogelsoorten, 25 procent van de zoogdieren en 34 procent van de vissoorten op aarde.
Als de druk van de mens op plaatselijke ecosystemen een bepaalde grens overschrijdt, begint een proces van onomkeerbare achteruitgang. In Kazachstan is sinds 1980 door bodemerosie de helft van het landbouwareaal verloren gegaan. De Filippijnen en Ivoorkust zijn hun weelderige bossen met tropisch hardhout nu voorgoed kwijt - en ook de bloeiende export van bosproducten die daarbij hoorde. Van de oesterbedden van Chesapeake Baai, in de Verenigde Staten, werd een eeuw geleden jaarlijks meer dan 70 miljoen kilogram oesters geoogst; in 1998 was dat minder dan 2 miljoen kilo.
En nog wordt de druk overal verder opgevoerd. Door de voorspelde groei van de wereldbevolking - van 6 miljard tot bijna 9 miljard in het jaar 2050 zullen bijna alle milieuproblemen in intensiteit toenemen, vooral omdat deze aanwas vrijwel geheel voor rekening komt van de ontwikkelingslanden, die nu al moeite hebben de consequenties van hun snelle bevolkingsgroei bij te benen.
Een andere ontwikkeling die de hele aarde treft, zijn stijgende temperaturen. De recordtemperaturen van de jaren 1990 passen in een trend van atmosferische opwarming die de hele 20e eeuw kenmerkt. De gemiddelde temperatuur op aarde is alleen al in de laatste drie decennia (tussen 1969-71 en 1996-98) met 0,44 graden Celsius gestegen. Wetenschappers voorspellen in de 21e eeuw een nog snellere stijging van de temperatuur
Van de Peruaanse tot de Zwitserse Alpen, overal ter aarde smelten gletsjers als gevolg van deze temperatuurstijging. Aan weerskanten van het Antarctische schiereiland slinken de ijskappen in omvang. In de loop van ongeveer een halve eeuw, tot 1997, is hier zo'n 7.000 km2 kilometer ijs verdwenen. Toen verdween er binnen één jaar nog eens 3.000 km2. Volgens onderzoekers is deze vermelde smelting van het ijs te wijten aan een regionale temperatuurstijging van zo'n 2,5 graden Celsius sinds 1940.
Overal zijn tekens dat het ijs geleidelijk smelt. Eind 1991 ontdekten wandelaars in de zuidwestelijke Alpen een volledig menselijk lichaam dat uit een gletsjer stak. Blijkbaar door een stormt overvallen en snel met sneeuwen ijs bedekt, was het 5.000 jaar oude lichaam van deze man opvallend goed geconserveerd. In 1999 werd nog zo'n prehistorische mens in een smeltende gletsjer gevonden, deze keer in Yukon Territory, in het westen van Canada. "Onze voorvaderen komen uil het ijs tevoorschijn, en ze hebben voor ons een boodschap: De aarde is aan 't opwarmen." (Zie ook artikel: Over slinkende ijskappen en stinkende politiek)
Een van de minder zichtbare ontwikkelingen die onze toekomst aan 't bepalen is, is de daling van de grondwaterspiegel in veel regio's. Hoewel de traditioneel met irrigatie verbonden problemen van verzilting, dichtslibbing en vernatting duizenden jaren teruggaan. is de uitputting van grondwatervoorraden een nieuw verschijnsel dat vooral de laatste vijftig jaar op gang is gekomen. Door de invoering van krachtige elektrische en dieselpompen is men het grondwater veel sneller gaan onttrekken dan het op natuurlijke wijze, door regen en sneeuw, aangevuld kan worden. Mede-auteur Sandra Postel schat dat er in China, India, Noord-Afrika, het Midden-Oosten en de Verenigde Staten samen jaarlijks meer dan 160 miljard ton teveel grondwater opgepompt wordt.
Om 1 ton graan te verbouwen is er zo'n 1.000 ton water nodig, zodat deze hoeveelheid water met 160 miljoen ton graan overeenkomt. oftewel de helft van de Amerikaanse graanoogst. In termen van voedselconsumptie, wordt aldus het basis-eten van 480 miljoen van de 6 miljard mensen op aarde momenteel op basis van niet-duurzame grondwateronttrekking verbouwd. Als al deze landen dit jaar met excessieve onttrekking zouden stoppen om het grondwaterpeil te stabiliseren, zou de 's werelds graanoogst met ongeveer 160 miljoen ton dalen, met als gevolg graanprijzen die de pan uitrijzen.
"Ecologische achteruitgang wordt vaak als iels geleidelijks en voorspelbaars gezien, maar als we daarvan uitgaan lopen we als slaapwandelaars door de geschiedenis," stelt mede-auteur Chris Bright. "Als de druk op de natuurlijke systemen van de aarde blijft toenemen, staan we misschien dadelijk voor onaangename. verrassingen, want trends kunnen soms versterkend op elkaar inwerken, waardoor er plotseling systeemverschuivingen optreden."
Als voorbeeld noemt Bright Orkaan Mitch die in oktober 1998 meer dan een week lang in Centraal Amerika huishield. Hele dorpen werden onder onafzienbare modderstromen bedolven; tienduizend mensen verloren het leven; de helft van de Hondurese bevolking werd ontheemd; en 95 procent van de oogst van het land ging verloren. Dat Mitch de op drie na hevigste orkaan is die het Caribische gebied deze eeuw heeft getroffen is wellicht te wijten aan het opwarmen van de aarde en de voorspelde grotere hevigheid valt de daarmee gepaard gaande stormen. Toch was veel van de daarbij ontstane schade een gevolg van ontbossing. Met bodem of de hellingen om de bodem vast te houden, waren er tuinder dorpen onder de modder verdwenen,
Een ander, grootschalig voorbeeld van een gebied waar ontwikkelingen elkaar versterken is liet Amazone, waar het woud als gevolg van houtwinning en landbouwontginning steeds tuinder vitaal wordt. Naarmate het Amazonewoud kleiner wordt en meer verbrokkeld raakt, verdroogt hel ook. En hoc droger hel bos, hoe meer kans op brand. Deze terugkoppeling via brand wordt nog versterkt door ontwikkelingen buiten de regio, waardoor de wereldwijde temperatuurstijging. Door enorme hoeveelheden kolen en olie te verstoken, zijn landen als de VS en China eigenlijk bezig het Amazonegebied op le stoken.
"Door de economische feeststemming dreigen we een aantal ontwikkelingen uit het oog te verliezen die eelt einde van de welvaart zouden kunnen betekenen," zegt Brown. "Twee voorbeelden: HI V/AIDS in Afrika, en
de dalende grondwaterspiegel in India. Terwijl de wereldeconomie ongekende tijden beleeft, woedt in Afrika ten zuiden van de Sahara - een regio met een bevolking van 800 miljoen mensen- een grote Aids-epidemie. Door de verspreiding van de virus zien we daar momenteel een zeer snelle daling van de levensverwachting - de waakhond onder de welvaartskengetallen. vóór de opkomst van AIDS was de levensverwachting in Zimbabwe 65 jaar. In 1998 was het 44 jaar. In 2010 wordt een verdere daling tot 39 jaar voorspeld. In andere landen zoals Botswana, Kenya, Namibië, Zuid-Afrika en Zambia -zijn soortgelijke trends merkbaar."
Ook door andere ontwikkelingen kan de algemene welvaartsstijging straks omslaan. In India, een van de vele landen die door bevolkingsaanwas met watertekorten te kampen hebben, wordt veel meer water uit de bodem gepompt dan door de natuur wordt aangevuld. Er komt een moment dat de dalende grondwaterspiegel tot problemen bij de irrigatie zal leidden, waardoor de voedselzekerheid van India in gevaar zal komen. Tenzij New Delhi snel met een effectieve strategie komt om de toenemende waterschaarste aan le pakken, zal India - net als Afrika nu - wellicht binnenkort niet met een daling van de levensverwachting geconfronteerd worden.
Een van de meest in het oog springende bevindingen van het rapport is dat het aantal mensen dat overvoed is en overgewicht heeft nu ongeveer gelijk staat aan het aantal dat ondervoed is en aan ondergewicht lijdt: in beide gevallen zo'n 1,2 miljard mensen. Andere hoofdstukken gaan in op niet-afbreekbare organische verontreinigingen, de toekomst van papier, de informatie-economie, microgolftechnologieën en de schepping van `milieubanen'.
"Stabilisering van klimaat en wereldbevolking: dat zijn de twee grote uitdagingen voor deze nieuwe eeuw," stelt Brown, "Als we geen van beide kunnen stabiliseren, is er geen enkel ecosysteem op aarde te redden. Alles zal dan anders worden. Als het ons lukt zowel de wereldbevolking als het wereldklimaat in evenwicht te brengen, worden andere milieuproblemen veel gemakkelijker te beheersen." Om de wereldbevolking snel te stabiliseren moeten ouders zich aan de grens van twee overlevende kinderen houden: een haalbaar streven. Zo'n 34 industrielanden hebben nu al een stabiel bevolkingsaantal, en een reeks ontwikkelingslanden hebben dat evenwicht ook bijna bereikt waaronder Barbados China, Zuid-Korea, Sri Lanka en Thailand.
De uitdaging waarvoor we nu staan is om van het hoge VN-groeiscenario van bijna 9 miljard mensen in 2050 tot het 'lage' scenario van 7 miljard te komen. Op welke manier het bevolkingsaantal gestabiliseerd moet worden, weten we al: algemeen toegankelijke gezinsplanning en voorlichting aan meisjes en vrouwen. (.sic)
Om het klimaat te stabiliseren moeten we van fossiele brandstoffen op windkracht, zonnecellen en andere hernieuwbare energiebronnen overstappen. Momenteel wordt één vijfde van `s werelds stroom door waterkracht geleverd, maar zelfs deze energiebron is niets vergeleken bij het beschikbare vermogen aan windkracht. De Amerikaanse deelstalen Noord-Dakota, Zuid-Dakota en Texas beschikken al over voldoende potentiële windkracht om in de gehele Amerikaanse elektriciteitsbehoefte te voorzien. Louter op basis van windkracht zou China twee keer zo veel stroom kunnen opwekken als nu. De eerste tekens van de nieuwe energie-economie zijn nu al te zien: met zonnecellen uitgeruste woningen in Japan en Duitsland, in het Deense landschap opgestelde windturbines, nieuwe windparken in Spanje en in Texas, Minnesota en Iowa.
Het zal geen gemakkelijke opgave zijn het economisch bestel zodanig te herstructureren dat er serieus rekening wordt gehouden met milieuvraagstukken. Toch is er enige vooruitgang geboekt, en wel bij de conferentie van de Wereldhandelsorganisatie WTO, in december in Seattle, toen zo'n 50.000 demonstranten een vuist maakten tegen de voorrang die de WTO aan pure economie geeft, ten koste van milieu-, arbeids- en mensenrechten. Na een vijf dagen durende botsing tussen de ecologische principes van duurzaamheid en de economische theorie valt het 'comparatieve voordeel' die een halve eeuw lang alle handelsbesprekingen heeft beheerst, blies de WTO de volle aftocht. "De gevolgen op langere termijn van de demonstraties en de uitgesproken publieke opinie waarvoor ze stonden moeten we nog zien;' zegt mede-auteur Hilary French. "Maar één ding is zeker: het milieu slaat nu op de internationale handelsagenda."
"De schaal en de urgentie van de uitdagingen waardoor we deze eeuw staan zijn zonder precedent," zegt Brown. "Er kan niet genoeg gewezen worden op de urgente noodzaak de activiteiten van onze menselijke soort, nu 6 miljard in aantal, in evenwicht te brengen met de natuurlijke systemen waarvan we afhankelijk zijn. Als we doorgaan met de onomkeerbare vernietiging van deze systemen, zullen onze kleinkinderen ons dat nooit vergeven." In de woorden van het Worldwatch-instituut: "De natuur heelt geen, reset-knop."
Het sterven van de aarde door de informatie-economie versluierd
Stichting Sociale Databank Nederland