Economie

door John Wanders

Zaterdag 27 augustus 2005 - Ad Scheepbouwer (61) tekende deze maand voor vier jaar bij als hoogste baas van KPN, het telecom-concern dat hij van de ondergang redde. Die succesvolle reddings- en saneringsoperatie maakt hem tot een van de meest gelauwerde managers van zijn generatie.

Scheepbouwer wist KPN, dat gebukt ging onder een schuld van 20 miljard euro, met stevige hand door de zwaarste stormen te loodsen. (Foto Phil Nijhuis/GPD)

Het was op een zondag toen de 17-jarige Ad Scheepbouwer onderweg naar het voetbalveld uit de bocht vloog en met zijn scooter tegen een boom belandde. Dat noodlottige moment uit zijn jeugd zou bepalend blijken voor de verdere inrichting van zijn leven.

'Ik lag een jaar in het ziekenhuis. Als je 17, 18 jaar oud bent, duurt een jaar in het ziekenhuis heel lang. Je hebt veel tijd om na te denken. Zou ik nog kunnen lopen? Of zit ik de rest van mijn leven in een rolstoel? Hoe ga ik mijn leven doorbrengen? Het was ook een jaar van alsmaar mislukte herstelpogingen. Ik had vanaf mijn middel alles gebroken. Heupen, dijen, schenen. Probleem was hoe ze dat weer aan elkaar geplakt kregen. Ik kwam dat ziekenhuis uit in een rolstoel. Het duurde nog anderhalf jaar voor ik mijzelf weer een beetje fatsoenlijk kon bewegen. Het is een dominant keerpunt in mijn leven maar het is niet dominant in mijn denken. Ik vier successen nooit zo heel lang. Zo lig ik ook niet heel lang wakker van tegenvallers. Toen ik weer een beetje met stokken kon lopen, dacht ik: het is wel goed zo.'

Het gebroken en gelijmde lichaam kon geen zware fysieke arbeid meer aan. Een administratieve loopbaan drong zich als vanzelf op. Scheepbouwer ging werken op het kantoor van Du Pont de Nemours in zijn woonplaats Dordrecht, op de afdeling nacalculatie.'Daar kreeg ik een taak en die deed ik vrij goed. Dus mijn baas zei: Je kunt dit nog honderd jaar blijven doen, maar misschien moet je toch eens wat gaan leren 's avonds.' 'Toen ben ik wat cursussen gaan doen. Op een gegeven moment heb ik SPD gedaan. Dat is in administratieve kringen een heel redelijk diploma. Vervolgens ben ik doorgegaan.'

'Leren was nooit het probleem. Ik ben vanzelf door de mulo gerold. Het was meer dat ik in mijn jeugd zoekende was. Waar lag mijn interesse? Die dingen zijn ook een beetje milieugedreven. Mijn omgeving had geen hoge verwachtingen. Ja, je moest genoeg verdienen om jezelf in leven te kunnen houden, dat wel, maar er werden mij geen dingen aangedragen in de zin van: Ga dit nou eens doen. '

Dus ging u als 16-jarige jongen eerst maar eens een tijdje de zee op, als bediende bij het Rotterdamse Lloyd? 'Dat leek mij wel leuk. Beetje in het buitenland kijken, wat van de wereld zien. Op een gegeven moment viel dat toch tegen. Die lange reizen. Alsmaar op dat water. Je wordt er gestoord van. Elke dag water, we-ken- lang. Je gaat 's avonds naar bed en je ziet alleen maar water. Zo'n zee is aardedonker. Sta je 's morgens op, zie je alleen maar water. Dat water is meestal grijs.' Dan denk je: Is dit nou de leukste manier om je leven door te brengen? In die tijd kon je niet thuiskomen met de mededeling: Ik ga maar eens een half jaartje niks doen. Dus ben ik allerlei baantjes gaan doen, waaronder in de melkfabriek.'

Na het ongeluk en de gedwongen switch naar het kantoor van Du Pont volgde een baan bij de Amerikaanse containermaatschappij Sealand, daarna het financieel directeurschap van een in Londen gevestigd Amerikaans luchtvrachtbedrijf ('Die baan accepteerde ik vooral omdat ik er behalve een aardig salaris een Jaguar bij kreeg ik was toen 27.'), waarna hij het directeurschap van de luchtvrachtdivisie van Pakhoed in de schoot kreeg geworpen door een Britse headhunter.

Die laatste functiewisseling markeerde tevens Scheepbouwers overstap naar het algemeen management. 'Daarbij draait het minder om specifieke financiële kennis (die ik te weinig had om hoog door te stijgen) en meer om je karaktertrekken: nuchterheid, voeten aan de grond. Je moet een opvatting en een visie hebben en de durf om die visie uit te voeren, en je moet tegen de kritiek kunnen die daar bij hoort. Je hoopt altijd op bewondering, maar je krijgt meestal kritiek.' Negen jaar Londen, anderhalf jaar New York. Heeft dat langdurige verblijf in het buitenland uw kijk op Nederland gekleurd?

'Het is heel leerzaam om vanuit het buitenland naar Nederland te kijken. Je leert in ieder geval dat Nederland een klein land is. De sterkste kant van Nederland in de internationale economie is onze handel. We zijn commercieel heel capabel. Minder goed vind ik dat de Nederlandse samenleving vrij star is. We gaan onvoldoende mee in de race om concurrerend te blijven. China bepaalt een stuk van de wereldverhoudingen. Amerika doet dat ook. Oost-Europa ook. Zo wordt aan alle kanten in de wereld getrokken aan de bestaande verhoudingen. Hier gebeurt niks.'

Is dat een verwijt aan premier Balkenende? 'Zijn de leidinggevende capaciteiten van deze regering sterk genoeg om de ontwikkelingen een draai in de goede richting te geven? Daar mag je een vraagteken bij zetten. We hebben een kabinet dat onvoldoende leiderschap uitstraalt. Ik vind overigens niet dat je dat specifiek op één man, de minister-president, moet projecteren.'

Wat zou u doen als u de baas was van het land? 'Als ik de lange termijnverkenningen van de regering lees en die nota's bekijk met ogen alsof Nederland een bedrijf was, dan zeg ik: we moeten on-ge-looflijk snel ingrijpen, want anders zijn we er over tien jaar niet meer. Aan de onderkant, bij de laagopgeleiden, verdwijnt er werk in Nederland - als gevolg van de concurrentie met de lagelonenlanden. Aan de bovenkant, op het terrein van onderzoek en ontwikkeling, verdwijnt het werk naar China en was het al voor een deel verdwenen naar Amerika, en er komen onvoldoende nieuwe bedrijven bij die zich in Nederland willen vestigen. Als je die gegevens extrapoleert, zeg ik: over tien jaar hebben we het dus gehad, maar het kabinet stelt dat in die nota's gewoon vast en that's it.'

Dat verbaast u? 'Ja, want intussen wordt ons bestaansrecht op de langere termijn aangetast. Ik zou zeggen: jongens, we hebben een probleem. We gaan nu een plan opstellen om dat probleem op te lossen. Dat zou wel eens een drastisch plan kunnen zijn. Kortom, zoals je een reorganisatie bij een groot bedrijf ook zou opzetten.'Dat lukt je alleen als je eerst op de zeepkist gaat staan en zegt: Er gebeurt hier dit, er gebeurt hier dat, tussenin komt er niks bij, de bevolking wordt ouder, dus gaan we in 2015 - of zoiets - met z'n allen de bietenbrug op. Daarom stel ik als baas van Nederland voor dat we de volgende tien stappen nemen. Die zijn heel vervelend, maar we moeten de problemen op de arbeidsmarkt oplossen. We gaan fiscale faciliteiten openzetten voor buitenlandse bedrijven en we gaan die ook gebruiken voor Nederlandse bedrijven die eventueel weg willen. We gaan het land aan de bovenkant kansrijk maken voor toppers in innovatieve bedrijfstakken. Ik ben geen politicus en werk die plannen niet uit, maar als het een bedrijf was zou ik het zo doen: als een crisismanager. Dan moet men om te beginnen wel onderkennen dat er een crisis is.'

Iets voor u, crisismanager in een volgend kabinet? ' Ik heb net vier jaar bijgetekend bij KPN, dus het moet wel verdomd interessant zijn wil ik voor 2009 wat anders gaan doen. Ik zit hier echt niet te solliciteren. Ik ben niet eens lid van een politieke partij.'

Met KPN gleed u langs de rand van de afgrond. Daar lag u nooit wakker van?
'Ik vond het eerder een spannende, dan een stressvolle periode. Spannend in de zin van: krijg je het allemaal op tijd voor elkaar. Er moesten -tig dingen tegelijk gebeuren en de vraag was: red je dat? Ja, je bent wat korter aangebonden in zo'n tijd.'

U ontving in die tijd vervelende e-mails van KPN'ers die hun baan waren kwijtgeraakt. Hoe ging u daarmee om? 'Mensen die hele rare dingen te melden hadden, heb ik allemaal door mijn secretaresse op mijn kamer laten uitnodigen ook de afzenders van anoniem verstuurde e-mails kun je achterhalen. Ik heb hier op mijn kamer tien minuten of een kwartiertje met al die mensen zitten praten. Vele tientallen zijn er langs geweest. Ik heb nog nooit meegemaakt dat mensen dan niet vriendelijk de deur uitgingen.'

door Ron Lodewijks

Donderdag 25 augustus 2005 - De meeste bedrijven die een schadeclaim hebben ingediend vanwege de aanleg van de A59 tussen Rosmalen en Geffen, krijgen geen cent van de overheid.

Den Bosch Schadeclaims

Hoewel zij schuil gaan achter betonnen geluidsschermen die hen volledig aan het oog van voorbijrijdende automobilisten onttrekken, is de positie van deze bedrijven niet verslechterd.
Dat standpunt verkondigt het bureau voor onroerende zaken Saoz, dat gemeenten adviseert over dergelijke schadeclaims. Volgens Saoz was de zichtlocatie die de bedrijven hadden langs de voormalige N50, planologisch niet gegarandeerd. Op grond van een oud bestemmingsplan was in theorie namelijk de aanleg mogelijk geweest van een verdiepte snelweg vanwaar deze bedrijven ook niet uit de auto te zien zouden zijn.
Deze redenering treft in ieder geval de bedrijven op het grondgebied van de voormalige gemeente Nuland die onder het bewuste bestemmingsplan uit 1978 vielen en jarenlang hebben geprofiteerd van hun ligging direct naast de drukke autoweg. Sinds de A59 liggen zij achter de geluidsschermen aan een rustige parallelweg. De opstelling van Saoz vervult hen met verontwaardiging. 'Het bureau had ook kunnen zeggen dat de A59 op palen was aan te leggen. Zolang ze maar geen vergoedingen aan gedupeerden hoeven uit te keren', reageert ondernemer A. van Lijssel.
 

Doorzichtige schermen

'Rijkswaterstaat had langs de A59 doorzichtige geluidsschermen moeten plaatsen, zodat wij wél te zien waren geweest. Dat was aanvankelijk de bedoeling maar die schermen zijn geschrapt wegens bezuinigingen. En dan wél een onbetaalbare tunnel opvoeren om onze gerechtvaardigde claims onderuit te halen. Het is te gek voor woorden', fulmineert Van Lijssel.

Bindend
 

Het vervelende van het Saoz-advies is volgens H. van der Westen, advocaat namens vijf Maasdonkse bedrijven, dat de gemeente er in praktijk niet van zal afwijken. 'Want dan komen de schade-uitkeringen niet meer voor rekening van de staat, maar moet Maasdonk er zelf voor opdraaien', wijst hij op een overeenkomst tussen de A59-gemeenten en Rijkswaterstaat in de schadeafhandeling is het Saoz-advies bindend voorgeschreven. 'Voor de vijf bedrijven die ik vertegenwoordig, gaat het om bedragen van een ton tot een half miljoen euro. Dat betaalt een gemeente niet.'

Te weinig ruimte

Van der Westen heeft inmiddels een poging gedaan om Saoz op andere gedachten te brengen. 'Behalve door de extreem hoge kosten, was de tunnelbak ook irreëel omdat hiervoor in het oude bestemmingsplan te weinig ruimte langs de N50 was gereserveerd', bestrijdt hij de redenering van het adviesbureau.
Het ziet er echter naar uit dat over de A59-claims tot en met de Raad van State moet worden doorgeprocedeerd. 'Dat betekent nog 2,5 jaar onzekerheid voor de ondernemers, althans voor hen die het zo lang volhouden', concludeert Van der Westen.

Zoeken in het nieuws

door Lindy Jense

Woensdag 24 augustus 2005 - Voor autoverkeer is de nieuwe A59 tussen Geffen en Rosmalen handig. Ondernemers langs de weg zijn doodongelukkig.

Motel Nuland van Van der Valk is door de geluidswand (links) vanaf de A59 aan het zicht onttrokken. (Foto Clemens Le Blanc)

Den Bosch - Stel: je hebt een bedrijf aan een autoweg. Als die weg wordt omgebouwd tot een snelweg komen er meer auto's. En dus meer klanten. Mooi toch?
Mooi niet dus. Buiten raast het verkeer over de snelweg A59, voorheen de rijksweg N59 tussen Rosmalen en Geffen. Binnen, in café-restaurant Het Wapen van Rosmalen, is eigenaresse Jeanette van den Heuvel nog steeds stomverbaasd. 'Dit heb ik helemaal niet aan zien komen.'
Toen medio jaren '90 bekend werd dat de beruchte stoplichten van de N59 zouden verdwijnen, had Van den Heuvel goede hoop. 'Ik dacht dat we er beter van zouden worden. Dat we op z'n minst een aanduiding op de snelweg zouden krijgen.' Dat haar bedrijf grotendeels zou verdwijnen achter de geluidswal langs de nieuwe A59, realiseerde Van den Heuvel zich niet. En een aanduiding op de snelweg? Vergeet het maar.
Ja, naïef kun je Van den Heuvel misschien wel noemen.

Maar ze had toch werkelijk niet verwacht dat de overheid ondernemers zo in de kou zou zetten. 'Eerst hebben ze de kruising hier voor de deur in 2002 een jaar afgesloten wegens de ombouw. We hebben nu nog steeds 25 procent minder klanten in het restaurant', zegt Van den Heuvel. 'Gelukkig zijn we een bekend adres voor feesten en partijen.' Maar ze voelt zich wel benadeeld: via een advocaat probeert de onderneemster de gederfde inkomsten terug te halen.

De nieuwe A59 is zo goed als klaar. Voor automobilisten zijn de effecten van de ombouw nu al merkbaar: tussen Oss en Den Bosch is het tegenwoordig best lekker doorrijden, in plaats van de kilometerslange file die er jarenlang twee keer per dag stond. Daarmee beantwoordt de nieuwe weg aan het doel dat de provincie en de gemeenten Den Bosch, Oss, Maasdonk en Bernheze voor ogen stond toen ze besloten dat de ombouw van de N59 niet tot 2007 kon wachten. Samen met BAM, Boskalis en Fluor Infrastructure werd consortium Poort van Den Bosch opgericht, dat de A59 aanlegde.

Veel ondernemers langs de vroegere rijksweg reageerden sceptisch op de komst van de snelweg. Vooral bedrijven bij Nuland vreesden inkomstenderving door het verlies van hun comfortabele zichtlocaties.
Volgens een woordvoerder van Rijkswaterstaat zijn er bij deze dienst acht claims wegens nadeelcompensatie (gederfde inkomsten) binnengekomen. Vier claims kwamen bij de gemeente Maasdonk binnen in het kader van planschade (door het gewijzigde bestemmingsplan). Een groep bewoners claimde planschade bij de gemeente Den Bosch wegens de komst van het geluidsscherm. De gemeenten laten de eventuele uitbetaling van deze claims over aan Rijkswaterstaat.

Over de kans van slagen van de claims kan L. Pacilly, hoofd juridische zaken van de dienst, niets zeggen. 'Bedrijven en particulieren moeten zelf met bewijzen komen dat ze nadeel hebben door de komst van de snelweg. Wij schakelen onafhankelijke deskundigen in en wachten hun advies af.' Bedrijven zullen niet zonder slag of stoot kunnen incasseren. Pacilly: 'Je kunt wel stellen dat er minder klanten zijn gekomen, maar de economie is de afgelopen jaren ook gekelderd. Zulke zaken liggen heel genuanceerd.'
Pacilly geeft geen uitsluitsel over de hoogte van de claims, omdat er omzetgegevens van bedrijven bij zijn betrokken. Het aantal claims noemt hij 'niet bovengemiddeld'. 'Hier hielden we rekening mee.'

Duidelijk

Het bedrijf zelf wenst nu even niet met de krant te spreken. Maar voor iedereen moet duidelijk zijn dat de familie Van der Valk niet gelukkig is met de nieuwe weg. Van Hotel Nuland kun je als automobilist nauwelijks meer zien dan het dak. Pogingen van het bedrijf om de geluidswal voor hun gebouw doorzichtig te maken, vonden bij de rechter geen gehoor. Slechts een stukje van het nieuwe viaduct bij Nuland is van glas geworden: genoeg om de automobilist een glimp te gunnen van Hotel Nuland, voor hij weer doorstuift.

Van der Valk legde claims neer bij de gemeente en bij Rijkswaterstaat. Voor de slechte zichtbaarheid weet het bedrijf een simpele oplossing: een tientallen meters hoge toekan, het beeldmerk van het bedrijf, moet het publiek van de snelweg gaan lokken. Volgens wethouder E. van Heese van Maasdonk wordt op dit moment gedacht aan een vogel van een meter of dertig. 'Het is natuurlijk niet de bedoeling dat je het ding al vanaf Den Bosch kunt zien. Maar wij willen bedrijven wel de mogelijkheid blijven bieden om de kost te verdienen. We snappen best dat de huidige situatie voor Van der Valk heel vervelend is.'

De enorme vogel is, het klinkt misschien een beetje gek, van cruciaal belang voor Van der Valk. Want op de ANWB-bewegwijzeringsborden staat straks geen enkele verwijzing meer naar het hotel. Dat heeft te maken met een nieuwe wet die op 28 juni is ingegaan. Beleidsmedewerker Karel de Rooij van Rijkswaterstaat geeft een uitleg die er, samengevat, op neerkomt dat alleen restaurants met een benzinepomp (zoals De Lucht en de Geffense Barrière) nog vanaf de snelweg mogen worden aangeduid met het mes-en-vork symbool. Van der Valk wordt op de ANWB-borden met een bedje ('hotel') aangegeven. Maar dat mag alleen omdat Van der Valk de aanvraag voor een aanduiding voor 28 juni heeft ingediend, en het geldt maar voor vijf jaar. 'Vanaf 28 juni 2010', aldus De Rooij, 'gaat ook dat bedje van de borden af.'

Passanten

De wrok over de ombouw neemt vele vormen aan. Een paar honderd meter van Van der Valk zit autohandelaar en -monteur Jos Slaats te somberen. Vroeger zat zijn bedrijf op de plek waar nu de nieuwe afslag van de A59 naar Nuland is gebouwd. Een verdwaalde lantaarnpaal aan de ene kant en een woonhuis aan de andere kant laten zien dat de grond aan weerszijden van de afslag nog steeds in handen van Slaats is. De ondernemer claimt een flinke omzetdaling door de ombouw. 'Ik verkoop zeventig procent minder auto's. We verkochten hier heel veel aan passanten, dat wil Rijkswaterstaat maar niet geloven.'
Slaats had gehoopt nieuwbouw te kunnen plegen op de grond die hij vlak bij de afslag heeft. 'Ik ben wel vijfhonderd keer op het gemeentehuis geweest.' Maar van zijn plannen kwam niets terecht en nu wacht Slaats af tot de gemeente hem een 'fatsoenlijke' locatie aanbiedt. Dat zal lang duren, belooft wethouder Van Heese, wiens beminnelijke toon op slag scherp wordt als Slaats ter sprake komt. 'Slaats heeft een stuk grond gekocht in de hoop dat er een bedrijventerrein op zou komen. Dat is echter nooit onze bedoeling geweest. En nu verwacht hij van ons dat wij zijn probleem oplossen. Dan kan hij lang wachten.'