GRONDVEST

Inhoud                                                         pag.
Van de redaktie                                                 1
Vergrijzing zegen voor milieu - door Rik Zakee                  2   
Zuiniger met energie? - door Rik Zakee                          3
Fiscus en Milieu: van Vijand naar Vriend of zelfs Partner
door Paul Metz                                                  4   
BOW en zijn geschiedenis - door Wim Sweers                      7   
Vooruitgang en Armoede in de 21e eeuw
Belasting Onttrokken Waarde en Basisinkomen 
in een stagnerende economie  door Wim Sweers                    8


Van de redactie

Wordt u ook zo moe van alle nare berichten die dagelijks op je afstormen in eindeloze herhaling? Of bent u alleen maar bang ? Ik was al moe voordat ik aan dit grondvestnummer begon. Moe van alle negatieve berichten over onbetaalbaarheid van zorg en dienstverlening in één van de rijkste landen van het Westen. Begrotings tekorten van de overheid en voorstellen tot bezuiniging op ontwikkeling, onderwijs en cultuur. Het uitzetten van allochtone mensen, individuen en gezinnen, waar al tien jaar in geinvesteerd is, en die Nederland zo dringend nodig heeft om de bedrijvigheid aan de gang en de bevolking op peil te houden. Moe van het wachten op een positief bericht of een positieve ontwikkeling waar je eens lekker tegenaan kunt gaan.

En bang? Nee ik ben niet bang, maar wel ongerust; niet bang omdat ik gelet op mijn leeftijd niet door economische omstandigheden of milieubederf op een onnatuurlijke wijze aan mijn eind zal komen. Maar ik ben erg bezorgd over de omstandigheden waaronder bij de huidige ontwikkeling straks generaties na ons moeten leven.

In deze Grondvest wordt de huidige ontwikkeling nog eens doorgenomen en wordt een poging ondernomen om de stagnerende slechte economie om te buigen in een goed renderende reële economie die voorziet in authentieke behoeften van mensen.

Attentie: zie inliggende uitnodiging voor Grondvest bijeenkomst 13 april a.s.

Vergrijzing zegen voor milieu

door Rik Zakee

Vergrijzing van de bevolking wordt steeds vaker een probleem genoemd. Af en toe gaan er stemmen op het aantal 64-minners op te krikken door het krijgen van kinderen en/of de immigratie te stimuleren, waarbij er gemakshalve maar aan wordt voorbijgegaan dat de bevolking blijft doorgroeien, steeds sneller zelfs.

In een fictieve bevolking,waarin geen migratie plaats vindt en de huidige levensver-wachting 75,8 jaar voor mannen en 80,7 jaar voor vrouwen is, krijgen vrouwen precies genoeg (2,07) kinderen om het aantal inwoners gelijk te houden. Daarbij is 19,6 % van de bevolking 65 jaar of ouder. In Nederland is dat nu echter nog maar 13,6 %. Om dat percentage te handhaven zouden vrouwen voortaan gemiddeld 2,74 kinderen moeten krijgen. De bevolking zou dan elke 73 jaar verdubbelen. Zou daarentegen het huidige aantal (1,71 kind] gecontinueerd worden dan zou het aandeel 65-plussers toenemen tot 24.3% en de bevolking elke 109 jaar halveren. Ook immigranten worden op een gegeven moment 65. Toevoegen van migratie aan het model levert op de lange termijn zelfs hogere percentages 65-plussers op.

Tegengaan van de vergrijzing op de lange termijn zonder de bevolking explosief te laten groeien is dus alleen mogelijk door ingrepen als: immigranten voor hun pensioen terugsturen of: verplichte euthanasie.

Overbodig

Wat is er tegen vergrijzing? De argumenten komen er grof weg op neer dat er te weinig werkenden over zouden blijven. Maar de mens heeft zichzelf toch zo langzamerhand bijna overbodig gemaakt? De belangrijkste productieprocessen zijn grotendeels geautomatiseerd en om mensen toch aan het werk te houden worden we overstelpt met reclame en financiële prikkels als renteverlagingen om de consumptie te stimuleren.

Voor het milieu zou het juist veel beter zijn als de consumptie werd afgeremd en we met wat minder overbodige luxe en onzinproducten overspoeld zouden worden. Oftewel, er zijn momenteel veel te veel mensen die nog werken. Door de naoorlogse geboortegolf zijn er nu enorm veel veertigers en vijftigers, wat zorgt voor een enorme overkill aan managers. Het zou heel goed zijn als die vervroegd met pensioen zouden gaan.

Niet alleen kosten de pensioenen minder dan de betrokkene nu aan salaris ontvangen, maar bovendien kan dan drastisch bezuinigd worden op vergaderruimte, printapparatuur en papier en kan de hinderlijke stortvloed aan grotendeels onnodige informatie worden teruggedrongen. Doordat gepensioneerden voornamelijk buiten de spits reizen kan het openbaar vervoer veel rendabeler worden en hoeft niet steeds nieuwe infrastructuur te worden aangelegd. Ook zijn ouderen niet gebonden aan schoolvakanties, zodat de recreatie beter kan worden gespreid. De milieubelasting door ouderen is veel kleiner dan die door mensen met kinderen, die voortdurend nieuwe kleren, speelgoed, studiemateriaal en meubels nodig hebben en meer eten en drinken.

Groot ruimtegebruik

Vergrijzing heeft dus alleen maar voordelen op één ding na. Veel bejaarden wonen alleen of met zijn tweeën in een kast van een huis, waarvan veel kamers niet meer gebruikt worden. Dit zorgt voor een groot ruimtegebruik en minder inwoners per wijk, zodat het draagvlak onder het openbaar vervoer en wijkvoorzieningen afneemt. De overheid zou dus moeten stimuleren, dat mensen waarvan de kinderen het huis hebben verlaten, kleiner gaan wonen. Dit vraagt in de eerste plaats kleinere woningen. Het door Martin Bierman van de Groenen gepropageerde systeem, dat in Heemstede met succes is toegepast, zou navolging moeten krijgen. Dit systeem komt er op neer, dat als een grote woning vrij komt deze verbouwd wordt tot twee of drie kleinere, waar dan bejaarden uit de buurt, die elk ook in een (te) groot huis wonen in kunnen trekken. Met de hierdoor vrij komende woningen gebeurt dan hetzelfde of er trekt een jonger gezin in. Dit laatste zal in naoorlogse wijken voor een evenwichtiger bevolkingssamenstelling zorgen. Nu is in wijken die in de jaren zestig zijn gebouwd vaak meer dan de helft gepensioneerd. Er ontstaan dus een soort bejaardengetto's. Dit is een veel groter probleem dan de oplopende pensioenlasten.

Zuiniger met energie?

door Rik Zakee

Apparaten spaarzamer gebruiken heeft maar een marginale invloed. Van het energiegebruik komt slechts 15% rechtstreeks voor rekening van huishoudens. Iets meer komt voor rekening van het autoverkeer, maar de grootste slokop is de industrie. Vooral de basismetaal industrie (het vrijmaken van metalen uit ertsen) vreet energie. Dit is weer sterk gelieerd aan de transportsector, want een zeer groot deel van die metalen wordt gebruikt voor de productie van transportmiddelen. Anderzijds zouden we nooit op zo veel wegwerpspullen worden getrakteerd als ze niet zo gemakkelijk te vervoeren zouden zijn.

In het totale nationale energiegebruik ( en in de daarvan afgeleide CO2-productie-cijfers) zijn overigens het gebruik door de internationale lucht- en scheepvaart niet meegeteld, zodat elk land kan beweren zijn gebruik terug te dringen, terwijl het wereldtotaal blijft toenemen. In de Nederlandse zeehavens wordt intussen jaarlijks voor meer dan 600 PJ gebunkerd en op luchthavens ruim 130 PJ en dit neemt met 5% per jaar toe. Ter vergelijking: in huishoudens wordt 435 PJ verstookt. De groei van het aantal vrachtwagens met 7% per jaar hangt hier uiteraard nauw mee samen. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door de veel te lage brandstofprijzen.

Steenkool voor de basismetaalindustrie kost slechts 1,5 euro per GJ, zware stookolie 4 euro. Brandstoffen voor personenauto's kosten een stuk meer, zo'n 40 euro per GJ. Zelf betaal ik voor het vrij schone aardgas altijd nog zo'n 11 euro per GJ en dan tel ik het vastrecht nog niet eens mee.Ook voor elektriciteit geldt dat grote gebruikers weinig betalen. Dat geldt ook binnen huishoudens. Van mijn elektriciteitsnota is driekwart vastrecht en ook per kWh betaal ik nog ruim 10 cent. Industriële bedrijven met een gebruik boven de 100 miljoen kWh betalen gemiddeld slechts 3,5 cent. Om energie te besparen zouden die prijzen dus flink omhoog moeten, maar door de privatisering gebeurt juist het tegenovergestelde.

Rik Zakee is lid van diverse visiegroepen van Milieudefensie en is werkzaam bij het CBS

FISCUS EN MILIEU: VAN VIJAND NAAR VRIEND OF ZELFS PARTNER

Paul Metz

De Kunst van Belastingheffen is als het plukken van ganzen op een wijze die de meeste veren bij het minste gekwetter oplevert". Aldus beschreef Colbert, minister van Financiën onder Lodewijk XlV; een efficiënt fiscaal systeem. Paul Metz zoekt met Colbert in de hand naar nieuwe 'ganzen'.

De discussie over de ecologische hervorming van hel belastingstelsel is voor mij gestart tijdens de Rijn conferentie te Straatsburg in 1987 waar Ernst Ulrich von Weizsacker dit nieuwe instrument voor milieubeleid in kort bestek presenteerde. Hij sprak toen de verwachting uit dat de invoering hiervan in het latere verdrag van Maastricht zou kunnen worden beklonken om in 1993 te starten. In 1988 introduceerde Ulrich Steger het begrip ecosociale markteconomie, waarin hij de voordelen schetst van de integratie van de factor milieu in alle maatschappelijke beslissingen door het toepassen van het volledige overheidsinstrumentarium, dat wil zeggen naast allerlei soorten voorschriften ook directe prijsbeinvloeding door belastingheffing.

Terugziend op deze periode van zeven jaar is teleurstelling begrijpelijk. Fr zijn echter enkele lichtpunten en vooral enkele lessen voor de verdere aanpak. Immers, niet alleen grote wetenschappelijke (Thomas Kuhn 1964), maar ook maatschappelijke veranderingen komen altijd zeer moeizaam tot stand, soms pas na een gewelddadige revolutie. De huidige mondiale crises (Van Dieren en Van Swigchem, MilieuForum 94.2) kunnen daartoe een voorspel betekenen; een structurele fiscale hervorming kan dit helpen uitstellen en wellicht geheel voorkomen.

VAN ARBEID NAAR MILIEU?

De discussie over hel verleggen van de heffings grondslag van arbeid naar milieu is veel te beperkt gebleven. Laten we de Franse minister van Financiën onder I.odewijk XIV als voorbeeld nemen: de ze Colbert trof een lege schatkist en een chaotisch belastingsysteem aan. Zijn reorganisatie heeft Frankrijk en zijn koning gered en hijzelf is blijvend grondlegger geworden van een rechtvaardiger, effectiever en efficiënter fiscaal systeem dat hij omschreef: "De Kunst van Belastingheffen is als het plukken van ganzen op een wijze die de meeste veren bij het minste gekwetter oplevert". Het grote aantal 'arbeidsganzen' dat in toenemende mate het loodje legt, wordt nog versterkt door het noodgedwongen steeds onbarmhartiger plukken van de overlevenden om de gewenste opbrengst te halen. Dit zou Colbert al eerder hebben doen uitzien naar andere ganzen die om een of andere reden de dans nog steeds ontspringen.

Het lijkt verstandig Colbert te volgen en met een ruimere blik dan Weizsacker te zoeken naar 'betere' bronnen voor belastingopbrengsten. Onze doelstelling zou kunnen zijn het bevorderen van de ecosociale markteconomie door het opheffen van strijdigheden tussen de 'onzichtbare hand' van de markteconomie enerzijds en de 'regulerende hand' van de overheid anderzijds. Deze strijdigheden zijn nu legio en torpederen het vertrouwen van burgers en bedrijven in de overheid èn in de markteconomie. Enkele voorbeelden van belastingen die het algemene overheids-beleid tegenwerken zijn alle belastingen op inkomen, winst, rente, overdracht huis, verzekeringen en BTW. Dito subsidies: aftrek betaalde rente, huur, tax-free handel, OV-jaarkaart en gratis parkeren. Immers, inkomen verwerven, sparen, verhuizen voor doorstroming of verandering van baan, zich verzekeren, etc. zijn algemeen erkende maatschappelijk gewenste, nuttige activiteiten. 'Goede', beleidsondersteunende belastingen, zijn die op brandstoffen, tabak, alcohol, loterijen, energie en water. Het gebruik hiervan wensen wij inderdaad te remmen, maar niet te verbieden.

Bij het zoeken naar nieuwe 'ganzen' zouden de criteria daarom moeten zijn: niet heffen op arbeid, winst en andere maatschappelijk gewenste activiteiten, maar juist de belastingheffing geheel richten op ongewenste activiteiten. Dat omvat het milieugebruik: transport, energie en toxische storten, grondwater, asfaltering, grondgebruik, zendinstallaties, lawaaibronnen, of verblijf in natuurgebieden maar ook geheel andere zaken zoals reclame, criminaliteit, stress of financiële instabiliteit uitlokkende activiteiten, de handel in opties, valuta en (andere) financiële derivaten, winkelsluiting, diefstal uitlokkende situaties, en uiteraard controversieel, drugs, gokken, prostitutie, porno, draagbare telefoons, informatie, videobanden, gezinsvergroting en gezinsverdunning (De toelichting gaat het bestek van dit artikel te boven: zie o.a. Drees in CLTM 1990: Denkbeelden voor de 21e eeuw).

Een fiscale herstructurering is de beste manier om 'nieuwe schaarsten' te integreren in ons overigens succesvolle markteconomiestelsel.. De integratie van het sociale beleid in dit stelsel is al meer dan 100 jaar aan de gang, maar de factor arbeid kan en hoeft niet langer de dominante grondslag voor belastingheffing te blijven. Dit deel van het "re-inventing government" proces verdient aanzienlijk meer politieke aandacht dan de door de minister Alders aangekondigde en door Rinnooy Kan toegejuichte (MilieuForum94.4) Commissie van Deskundigen. De taak van deze commissie zal ver boven die van Oort en Stevens uitgaan, die immers slechts vereenvoudiging zochten. Bovendien zal zo'n 'commissie-Colbert II' niet alleen Nederland, maar ook Europa, OESO, etc. moeten dienen.

ENERGIE: EEN LASTIG PROEFKONIJN

Voor het toepassen van de ecotax

is ten onrechte gekozen voor energie als proefkonijn. Dit is een internationale, zeer concurrentiegevoelige productiefactor met veel belanghebbenden, huiverig voor experimenten. Het is tot nu toe een bestuurlijke misser gebleken een heffing van 10 dollar per vat ruwe olie in jaarlijkse stappen voor het jaar in de hele EU tegelijk te willen invoeren. Deze onhaalbaarheid is mede veroorzaakt door twee aspecten. Ten eerste de onmogelijkheid de door de Europese Commissie beloofde terugsluizing van de opbrengsten in de lidstaten met zeer verschillende fiscale en uiteenlopende collectieve uitgavenstructuren te harmoniseren. Ten tweede de voortdurende discussie over het broeikaseffect. Een gevolg van de Europese vertraging is het alsnog voorbereiden door diverse lidstaten van deze energie-tax voor kleingebruikers. Veel tijd en enthousiasme zijn verloren gegaan alvorens tenslotte terecht te komen bij de doelgroep waar het eigenlijk om ging: de energiegebruikers die niet worden beinvloed door vergunningen, convenanten, e.d. De overheden beginnen nu in te zien dat vooral daar de 'onzichtbare hand' moet worden ingeschakeld: het prijsmechanisme werkt altijd. tijd Opvallend is een Brits wetsvoorstel om de belasting op autobrandstof gedurende een onbepaalde met tenminste vijf procent per jaar te verhogen. Dit leidt tot een verdubbeling in 14 jaar en verachtvoudiging in 2035 (Independent 27.3.94).

BEGIN BIJ JEZELF, OP EIGEN BODEM

Naast energie dient een tweede 'grote' ecotax te worden gekozen, bij voorkeur gebaseerd op plaatsgebonden gebruik van het milieu. Bijvoorbeeld grond: dit is een schaars goed en de wijze van gebruik ervan is sterk bepalend voor de milieubeïnvloeding.Zo wordt de grondwatervorming onderbroken, dus de verdroging versterkt, door het verharden en rioleren van de bodem; ook dragen een begroeid dak en een groenstrook langs een straat bij aan de binding van CO2 en aan het huisvesten van dieren in een stad; een halfverharde weg en parkeerplaats dragen bij aan de vorming van grondwater, zij het met het risico van olielekkage, terwijl een snelweg en een landingsbaan voertuigen met grote emissies en veel lawaai aantrekken.

Aangezien de bodem bovendien de basis van alle maatschappelijke activiteit is, stel ik voor de mogelijkheid van een regulerende bodemgebruiksheffing te onderzoeken. Deze biedt goede perspectieven om het ruimtelijke ordenings-instrumentarium aan te vullen met de onzichtbare hand, die continue prikkels geeft om rekening te houden met natuur en milieu. Mogelijke effecten zijn: compactere (stede-) bouw; weinig gebruikte wegen en straten worden versmald, van verharding ontdaan of verwijderd; tuinen, daken, trottoirs worden (of blijven) beplant, gratis parkeerplaatsen verdwijnen, er wordt meer ondergronds gebouwd en regenwater wordt minder weggepompt.

Kortom Nederland wordt mooier, niet door regelgeving, maar 'vanzelf' door de 'onzichtbare hand'. Waarschijnlijk zal deze heffing per oppervlakte eenheid 5 a 10 niveaus krijgen, waarbij natuurlijke gebieden een nulheffing of zelfs een subsidie ontvangen. De netto opbrengst moet geleidelijk voldoende worden om het afschaffen van onder andere de onroerendgoedbelasting, overdrachtsbelasting, vermogensbelasting en een deel van de belastingen op arbeid te compenseren. Na de geleidelijke invoering zal het inningsapparaat waarschijnlijk kleiner kunnen zijn dan voor de vervangen belastingen nodig was.

POLITIEKE KEUZE

Het is slechts historisch toeval dat de uitgaven van de staat en de kosten van werkloosheid vrijwel geheel worden opgebracht door belasting op arbeid. Hierdoor is de prijs van arbeid zo sterk verhoogd, dat de innovatie vooral gericht is op het verhogen van de arbeidsproductiviteit. Dit is zeer succesvol geweest, maar nu niet langer gewenst. De belastingheffing kan opnieuw een sleutelrol vervullen bij het activeren van het prijsmechanisme, ditmaal voor de nieuwe maatschappelijke doelen zoals maximale productiviteit van energie, grondstoffen en ruimte. Naast een kleingebruiksheffing op energie kan Nederland een bodemgebruiksheffing ontwikkelen en invoeren zonder grote concurrentienadelen.

Deze onderwerpen staan op de politieke agenda en vragen om meer publiek debat. Milieuministeries en directoraten moeten voor het zoeken naar het instrumentarium de juiste coalities met fiscalisten, economen en bestuurskundigen aangaan om vlotter voortgang te bereiken dan tot nu toe, via de vooral juridische aanpak.

Een fiscale herstructurering is de beste manier om 'nieuwe schaarsten' te integreren in ons overigens succesvolle markteconomiestelsel. De integratie van het sociale beleid in dit stelsel is al meer dan 100 jaar aan de gang, maar de factor arbeid kan en hoeft niet langer de dominante grondslag voor belastingheffing te blijven. Dit deel van het "re-inventing government" proces verdient aanzienlijk meer politieke aandacht dan de door minister Alders aangekondigde en door Rinnooy Kan toegejuichte (MilieuForum 94.4) Commissie van Deskundigen. De taak van deze commissie zal ver boven die van Oort en Stevens uitgaan, die immers slechts vereenvoudiging zochten. Bovendien zal zo'n 'commissie-Colbert II' niet alleen Nederland, maar ook Europa, OESO, etc. moeten dienen.

ENERGIE: EEN LASTIG PROEFKONIJN

Voor het toepassen van de ecotax is ten onrechte gekozen voor energie als proefkonijn. Dit is een internationale, zeer concurrentiegevoelige productiefactor, met veel belanghebbenden, huiverig voor experimenten. Het is tot nu toe een bestuurlijke misser gebleken een heffing van 10 dollar per vat ruwe olie in jaarlijkse stappen voor het jaar 2000 in de hele EU tegelijk te willen invoeren. Deze onhaalbaarheid is mede veroorzaakt door twee aspecten. Ten eerste de onmogelijkheid de door de Europese Commissie beloofde terugsluizing van de opbrengsten in de lidstaten met zeer verschillende fiscale en uiteenlopende collectieve uitgavenstructuren te harmoniseren. Ten tweede de voortdurende discussie over het broeikaseffect.

Een gevolg van de Europese vertraging is het alsnog voorbereiden door diverse lidstaten van deze energie-ecotax voor kleingebruikers. Veel tijd en enthousiasme zijn verloren gegaan alvorens tenslotte terecht te komen bij de doelgroep waar het eigenlijk om ging: de energiegebruikers die niet worden beïnvloed door vergunningen, convenanten, e.d. De overheden beginnen nu in te zien dat vooral daar de 'onzichtbare hand' moet worden ingeschakeld: het prijsmechanisme werkt altijd. Opvallend is een Brits wetsvoorstel om de belasting op autobrandstof gedurende een onbepaalde tijd met tenminste vijf procent per jaar te verhogen. Dit leidt tot een verdubbeling in 14 jaar en verachtvoudiging in 2035 (Independent 27.3.94).

BEGIN BIJ JEZELF, OP EIGEN BODEM

Naast energie dient een tweede 'grote' ecotax te worden gekozen, bij voorkeur gebaseerd op plaatsgebonden gebruik van het milieu. Bijvoorbeeld grond: dit is een schaars goed en de wijze van gebruik ervan is sterk bepalend voor de milieubeïnvloeding. Zo wordt de grondwatervorming onderbroken, dus de verdroging versterkt, door het verharden en rioleren van de bodem; ook dragen een begroeid dak en een groenstrook langs een straat bij aan de binding van CO2 en aan het huisvesten van dieren in een stad; een halfverharde weg en parkeerplaats dragen bij aan de vorming van grondwater, zij het met het risico van olielekkage, terwijl een snelweg en een landingsbaan voertuigen met grote emissies en veel lawaai aantrekken. Aangezien de bodem bovendien de basis van alle maatschappelijke activiteiten is, stel ik voor de mogelijkheid van een regulerende bodemgebruiksheffing te onderzoeken. Deze biedt goede perspectieven om het ruimtelijke ordeningsinstrumentarium aan te vullen met de onzichtbare hand, die continue prikkels geeft om rekening te houden met natuur en milieu. Mogelijke effecten zijn: compactere (stede-) bouw; weinig gebruikte wegen en straten worden versmald, van verharding ontdaan of verwijderd; tuinen, daken, trottoirs worden (of blijven) beplant, gratis parkeerplaatsen verdwijnen, er wordt meer ondergronds gebouwd en regenwater wordt minder weggepompt. Kortom Nederland wordt mooier, niet door regelgeving, maar 'vanzelf door de onzichtbare hand. Waarschijnlijk zal deze heffing per oppervlakte eenheid 5 a 10 niveaus krijgen, waarbij natuurlijke gebieden een nulheffïng of zelfs een subsidie ontvangen. De netto opbrengst moet geleidelijk voldoende worden om het afschaffen van onder andere de onroerendgoedbelastïng, overdrachtsbelasting, vermogensbelasting en een deel van de belastingen op arbeid te compenseren. Na de geleidelijke invoering zal het inningsapparaat waarschijnlijk kleiner kunnen zijn dan voor de vervangen belastingen nodig was.

POLITIEKE KEUZE

Het is slechts historisch toeval dat de uitgaven van de staat en de kosten van werkloosheid vrijwel geheel worden opgebracht door belastingheffing op arbeid. Hierdoor is de prijs van arbeid zo sterk verhoogd, dat de innovatie vooral gericht is op het verhogen van de arbeidsproductiviteit. Dit is zeer succesvol geweest, maar nu niet langer gewenst. De belastingheffing kan opnieuw een sleutelrol vervullen bij het activeren van het prijsmechanisme, ditmaal voor de nieuwe maatschappelijke doelen zoals maximale productiviteit van energie, grondstoffen en ruimte. Naast een kleingebruikersheffing op energie kan Nederland een bodemgebruiksheffing ontwikkelen en invoeren zonder grote concurrentienadelen. Deze onderwerpen staan op de politieke agenda en vragen om meer publiek debat. Milieuministeries en directoraten moeten voor het zoeken naar het instrumentarium de juiste coalities met fiscalisten, economen en bestuurskundigen aangaan om vlotter voortgang te bereiken dan tot nu toe, via de vooral juridische aanpak.

door Wim Sweers

Al aan het eind van de 19e eeuw werd door de Nederlandse Georgisten al gepleit voor grondrecht innen als oplossing van de sociale kwestie; komen tot een rechtvaar-dige inkomensverdeling en een beter functioneren van de economie. Na het verschijnen van "Grenzen aan de groei" van de Club van Rome in 1972 en in 1973 van "Voedsel in Nederland, Gezondheid bedrog en vergif van Lucas Reijnders, Rob Sijmons e.a. was ook voor Nederland er de ecologische kwestie. Milieuorganisaties ontstonden en voerden akties tegen de vervuiling van de omgeving en pleitten voor het verbieden van en het onaantrekkelijk maken van vervuilende en milieu onvriendelijke productie.

Ondertussen verscheen in 1983 van Wijvekate en Wijvekate "ALLE HENS AAN DEK, een Nieuw Sociaal-Fiscaal Systeem, zonder belasting op inkomen en bezit, zonder sociale premies, met een basisinkomen voor iedereen". Milieu organisatie Aktie Strohalm stelde de invoering van ecotax voor evenals in Duitsland het Heidelberger Umwelt und Prognose Instituut dit deed.

Begin jaren 90 belegde Strohalm een brede conferentie over het eco-tax voorstel. Als spreker trad op mw. prof. dr. Margrit Kennedy van het Permaculture Instituut in Streyerberg Duitsland. Hoewel MK tijdens haar pleidooi voor eco-tax veel kritiek uitte op het bestaande belastingsysteem, werd nog geen link gelegd met grondrechtinnen , het alternatief van de Nederlandse Georgisten voor het bestaande fiscale systeem.

Voor mij als Georgist en kennis hebbende van "ALLE HENS AAN DEK" reden om richting MK op te merken:"Eco-tax heft zichzelf op,het heeft geen effect. Als eco-tax werkt en de milieuonvriendelijke producten verdwijnen,verdwijnt ook de tax,verdwijnen ook de middelen die ons milieu moeten herstellen.Dat is één kant van de zaak. Als we eco-tax gaan heffen op milieuonvriendelijke producten en zij worden niet meer gemaakt, dan wijkt de producent uit naar andere milieuonvriendelijke producten. Dan moet je je eco-tax iedere week bijstellen en verhuizen naar andere artikelen.Mijn oplossing is: ga ecotax heffen op een product dat niet te vervangen is. Het belangrijkste van ons eco-systeem dat we hebben is grond en ruimte. Ga grond-waarde en ruimte-waarde belasten, een geweldige heffingsbron voor de overheid, die kun je niet ontduiken of vervangen, die is eeuwig en blijft alsmaar groeien."

Antwoord mevrouw Kennedy:"Ik denk dat u gelijk hebt, het is een erg goed idee om een ander grondbezits-patroon te maken, gebaseerd op het belasten van land. Ik ga daar nu niet verder op in. Het eerste punt van uw opmerking, als eco-tax succes heeft,heft ze zichzelf op, is waar. Daarom zei ik ook dat het belangrijk is naar belasting in zijn geheel te kijken en een balans te creëren zodat regeringen kunnen bestaan op een eenvoudiger manier met minder bureaucratie, minder overdaad en een meer aansporend systeem enzovoort. En dit alles wordt tot op zekere hoogte bereikt als je product-belasting invoert in plaats van inkomsten belasting. Deze productbelasting moet alle kosten van het product in zich hebben, vanaf het begin, de grondstoffen die voor het product gebruikt zijn, tot aan het einde, waar het weggegooid wordt.

Als je deze 'holistische' prijs aan het product verbindt en de inkomstenbelasting opheft, dan zullen zich intelligent gedragende mensen minder belasting betalen dan zich onintelligent gedragende mensen die de grondstoffen opgebruiken.(…) Als we een product-belasting van 50% hadden en we zouden alle niet economische handelingen van ons bureaucratisch staatssysteem uitbannen, dan zou de regering voor een lange tijd kunnen bestaan van deze belasting….lees verder "Vooruitgang en Armoede…"

en de betekenis van Belasting Onttrokken Waarde
en
Basis Inkomen in een stagnerende economie

MBR> Al meer dan tien jaar heeft de stichting Grondvest maatschappelijke organisaties, de politiek en de media benaderd om onze welvaarts economie, die erg nadelig is voor de natuur en voor de mensen generaties die na ons komen, om te bouwen naar een natuur- en toekomstvriendelijke economie. Hiervoor werden zinvolle elementen aangedragen. De reacties waren 0,0 Waarom ? Iedereen in de ban van de neoliberale politiek?

Zo werd in het voorjaarsnummer 2002 van Grondvest aangetoond, dat met verschuiving van de lastendruk van de output van de bedrijvigheid (premies, btw, loon- en inkomstenbelasting)naar de input van de bedrijvigheid ( alle inkoop en verbruik van grondstoffen, energie, water lucht en ruimte) Belasting Onttrokken Waarde genoemd, een aantal heikele sociaal economische problemen zouden verdwijnen.

Wij gaan hier nog een keer op de bewuste materie in: waar gaat het over en wat zouden de effecten kunnen zijn op de verdeling van het Nationale Inkomen, het milieugebruik, economische groei en krimp,etc.

Over de BOW:

Hoe realiseer je bow en hoe bepaal je wat onttrokken waarde is? Hoe en waar wordt die onttrokken? Ook buiten de territoriale grenzen? En hoe kun je enigszins voorzien wat de opbrengst zal worden? Zijn bedrijven die waarden van gezondheid en leefbaarheid aan het eigen land (rechtsgebied) onttrekken in het nadeel t.o.v. hen die waarden onttrekken buiten de landsgrenzen?

Onttrokken waarde (productieve natuurkracht) en toegevoegde waarde (menselijke arbeid) tellen we bij elkaar op en noemen dat Bruto Nationaal Product. Alle toegevoegde waarde opgeteld is het Netto Nationaal Product wat gelijk is aan het Nationaal Inkomen.

De input van de bedrijvigheid, alle aangekochte grondstoffen, halffabrikaten, brandstoffen, goederen en diensten, die tijdens het lopende belastingjaar worden verbruikt, het z.g. intermediair verbruik vormt samen met het verlies aan ruimte, schone lucht, schoon water en schone bodem de Onttrokken Waarde.

Het intermediair verbruik dat onderdeel is van het Bruto Nationaal Product dat jaarlijks wordt vastgesteld is redelijk voorspelbaar. En de ingevoerde goederen van buiten de landsgrenzen zijn inbegrepen. Zo kan met redelijke zekerheid worden vastgesteld dat in het jaar 2003 zonder economische groei het intermediair verbruik van de Nederlandse economie ongeveer 407 miljard euro zal bedragen.

De ontrokken natuurwaarden, ruimte, water en lucht die de producent niet behoeft in te kopen omdat er geen aanwijsbare eigenaar/verkoper te vinden is zijn moeilijk te schatten en nog moeilijker te voorspellen.

Onrechtvaardige milieuheffingen

De vaste milieuheffingen bij de consument zonder aanwijsbaar of verwijtbaar milieuverbruik zijn niet rechtvaardig en zijn niet bevorderlijk voor een beter milieugebruik. De consument kan aan het eind van de pipeline weinig invloed uitoefenen op het onzinnige milieuverbruik aan het begin van het productieproces. Daarom dienen milieuheffingen te geschieden bij de bron van het milieuverbruik, bij de aanvang van het productieproces.

Alle milieuheffingen dienen over te gaan naar het begin van het productieproces. Dit is duidelijk voor de producent die aangeslagen dient te worden naar het daadwerkelijke milieuverbruik en het is rechtvaardig voor de consument. Deze milieuheffing komt natuurlijk terecht in de prijs van het eindproduct dat de consument koopt.

Betere verdeling: meer welvaart

De consument die weinig te besteden heeft, betaalt dan ook weinig milieuheffing. Terwijl de consument die veel te besteden heeft ook veel milieuheffing betaalt. Bovendien zal de zuinige consument de dure producten waar veel milieukosten en inputheffingen zitten proberen te mijden.

Dient heffing op het intermediair verbruik vooreerst het doelmatig belasting innen voor de overheid en dient milieuheffing leefbaarheid en gezondheid, samen dienen zij een rechtvaardige en duurzame economie in een samenleving waarin voor iedereen plaats is overeenkomstig de universele verklaring van de rechten van de mens. Ook voor de mensen van de toekomst. Het is een rechtvaardigheidseis van de eerste orde dat het rijke Noorden ten aanzien van het arme Zuiden een reële prijs betaalt voor het verbruik van de rijkdommen van de aarde.

Is invoering van BOW op wereldschaal met daaraan gekoppeld een basisinkomen voor iedereen thans nog utopie, invoering in Nederland is al lang geen utopie meer maar bittere noodzaak om Nederland leefbaar te houden.

Wie juichen een BOW toe en wie zullen bezwaar maken?

De arbeidsintensieve bedrijvigheid die veel werkgelegenheid biedt zal de komst van 'bow' van harte toejuichen. Echter de kapitaalintensieve bedrijvigheid die veel grondstof (energie) en natuur verbruiken en daar weinig of niets voor betalen zal haar machinerie op maximale kracht laten draaien en luidkeels verkondigen dat BOW een utopie is, niet realistisch is en geen draagvlak heeft in de samenleving, de concurrentiepositie van Nederland verzwakt en daarmee slecht voor de werkgelegenheid!!

Waarom zwakke concurrentiepositie? Wat maakt het voor verschil in de prijs van het product of je belasting betaalt aan het eind van het proces of bij de aanvang van de activiteit? Slecht voor de werkgelegenheid? Ja voor slechts één categorie 'werkers' betekent het verlies van werkgelegenheid NL. de bureaucraten, belastingambtenaren, belastingadviseurs, subsidiologen etc. Deze categorie zal naar andere maatschappelijk zinvolle en productievere arbeid moeten uitzien bijv. in de onderwijs- of zorgsector.

Opbrengst BOW en de financiering van Basisinkomen en Overheidsbestuur

BOW is het gemakkelijkst te realiseren door rechten te innen of belasting te heffen op de input van de bedrijvigheid, het zogenaamde intermediair verbruik. Dit intermediair verbruik groeit met bijna 5% per jaar. In 1990 bedroeg dit nog 479 miljard gulden. In 2003 zal dit ongeveer 895 miljard gulden = 407 miljard Euro bedragen. De prestatie van de Nederlandse economie zal als de huidige trend (geen groei) zich voortzet, ook voor 2004 er ongeveer hetzelfde uitzien als in 2003:

Die 409 miljard is het bedrag dat we met zijn allen in 2003 en in 2004 in Nederland zullen gaan verdienen. Hiervan staan we ongeveer 40 % af (26 % aan belasting en 14 % aan sociale premies).

Met handhaving van het huidige sociaal-fiscale systeem zal de overheid in 2003 en in 2004 moeten uitgeven inclusief bruto salarissen personeel, uitkeringen bijstandswet, studiefinanciering en huursubsidie totaal ongeveer 126 miljard terwijl de belastingopbrengst bij de huidige ontwikkeling de belastingbehoefte niet meer zal dekken.

Het NATIONAAL INKOMEN (t.w. toegevoegde waarde, plus productgebonden belastingen, minus product gebonden subsidies, plus toegerekende BTW en minus verbruik toegerekende bankdiensten) zal in 2003 ongeveer 444 miljard bedragen. 2003 liet geen groei zien .De bevolking groeide nog wel met 0,6 % en telde op 1 januari 16,193 miljoen inwoners. Ook de samenstelling (leeftijdsopbouw)van de is iets gewijzigd (vergrijsd), zodat de berekening van het leeftijdsafhankelijk basisinkomen anders uitpakt.Voor totale kosten zie berekening aldaar.

Na de omkering

Verwacht mag worden, dat bij omkering van het sociaal fiscale systeem in die zin dat geen belastingen en premies worden geheven van de output maar van de input van de bedrijvigheid, het Nationaal Inkomen ongeveer gelijk zal blijven. Wordt echter ook het systeem van uitkeringen en subsidies vervangen door een volledig basisinkomen voor iedereen ('geen gedeeltelijk basisinkomen') dan zal veel onproductieve bureaucratische arbeid worden omgezet in productieve arbeid, de productie van goederen en………diensten. Veel hoog gekwalificeerde werkers uit de bureaucratie zullen na enige tijd van aanpassing emplooi vinden in de onderwijs- zorg- en dienstensector. En misschien wel in de politiek waar veel behoefte is aan kwaliteit!

De besteedbaarheid van het Nationaal Inkomen zal flink stijgen, m.a.w. met hetzelfde N. I. kunnen meer goederen en vooral meer diensten 'gekocht' worden. Wat kost een rechtvaardig basisinkomen voor jong en oud en hoeveel BOW moet worden geind om BI mogelijk te maken.

De Nederlandse bevolking groeit jaarlijks met een 1/2%. Zo begon het jaar 2003 met 16.193 mln. inwoners in Nederland. Een leeftijdsafhankelijk BI dat alle uitkeringen van kinderbijslag, studiefinanciering, bijstandswet tot en met AOW kan vervangen kan er als volgt uitzien:

Per jaar bedraagt dit 12 X 9055250 X 1000 is afgerond 109 miljard euro. Een volledig algemeen basisinkomen dat in 2003 alle sociale uitkeringen en subsidies had kunnen vervangen bedraagt dus 109 miljard Euro

Het intermediair verbruik dat jaarlijks stijgt met 5 % bedraagt in 2003 afgerond 407,5 miljard Euro. Wordt van dit intermediair verbruik 40 % BOW geheven, dan levert dit de overheid aan middelen een bedrag op van ruim 162 miljard Euro (dat is heel wat meer dan begroot op prinsjesdag!).

Betaalt zij van de 162 miljard ontvangen BOW aan basis inkomen 109 miljard Euro, dan rest de overheid 53 miljard Euro voor haar bestuurlijke arbeid.

Dat is de helft van wat 16 miljoen mensen samen aan basisinkomen ontvangen. Betaling rente en aflossing staatsschuld dient te geschieden uit opbrengst van de vermogensbelasting en uit andere niet belastinginkomsten van de overheid

De schuld van de staat is immers het bezit van de vermogende burger. Na invoering van BOW en Basisinkomen daalt bij een stagnerende economie niet het niveau van de bestedingen, ook de belasting inkomsten laten niet snel een daling zien omdat alle belasting tijdens het lopende productieproces al is betaald en het bestedingsniveau (de inkomens) niet daalt door het vaste Basisinkomen en de premie en belastingvrije lonen en salarissen.

De kapitaalsintensieve productie met veel grondstoffen, energie en ruimte verbruik en weinig inzet van menselijke arbeid en creativiteit, weinig toegevoegde waarde levert, zal afnemen, Ook de bedrijvigheid die veel afval veroorzaakt en veel onzinprodukten produceert, die op hun beurt weer veel reclame-energie vragen met woord en geschrift, informatieruimte innemen met baarlijke nonsens, informatiestress veroorzakend en bergen papierafval, zal eveneens afnemen. BOW bant alle noodzaak uit om nog zwart te werken.

Zwart werk kost ongeveer één derde van de totale arbeidskosten en dat is op geen enkele manier voordelig. Met name op het platteland maar ook in de stad, wordt zwart gewerkt. Het is ronduit belachelijk, dat vandaag, met al onze sociale kosten, arbeid duur is, arbeiders het zich niet kunnen veroorloven een andere arbeider legaal betaald werk te laten verrichten en met één been in de gevangenis dat soort zaken in de schaduw-economie moeten regelen.

Met invoering in Nederland van BOW met een belastingtarief van 40% op de inkoop van alle voor de productie nodige goederen en diensten, ook op de reclame inzet, zal de overactieve en agressieve aanbod economie zich wijzigen in een vraageconomie die produceert voor de echte behoefte van mensen.

4e Kwartaal '99