Gezondheidszorg in Nederland,
het zal ze een zorg zijn,
al vanaf 1986

Nog wat meer historie:
H. Wijffels en prof. A. Bakker

Patiënt wordt steeds minder een nummer

Meer computers aan het bed

Helma Struijk

'Meer handen aan het bed'. Onder dit motto moest een grote wervingscampagne begin dit jaar aandacht vestigen op het personeelstekort in de gezondheidszorg. Of er meer handen aan het bed komen zal de toekomst leren. In elk geval rukt de computer op langs de rand van het bed.

De arts van de toekomst zit tijdens een consult achter de computer. Alles wat hij maar wil weten over de patiënt tegenover hem, zit daarin. Na het onderzoek vult de specialist het elektronisch dossier aan met zijn conclusies. Eén muisklik, en opdrachten voor bloedonderzoek of röntgenopnames zijn geregeld. Op het scherm verschijnt ook een voorstel voor een vervolgafspraak. 'Kunt u 30 september om half elf?'

Het lijkt een fantastisch toekomstbeeld. Maar dat is het niet. 'Naar verwachting kunnen binnen vijf jaar acht van de tien specialisten een elektronisch medisch dossier raadplegen', zegt ing. B.N.M. Kompier, adviseur van Hiscom, een Leids bedrijf dat software levert voor de gezondheidszorg.

In de informatievoorziening van de Nederlandse gezondheidszorg speelt Hiscom een grote rol. Van de ruim honderd ziekenhuizen werken er 42 met software van het Leidse bedrijf. Het bedrijf ontstond uit een door de overheid gefinancierd project in het Academisch Ziekenhuis Leiden (AZL).

Eind jaren '60 wilde de overheid het gebruik van informatietechnologie in de ziekenhuizen stimuleren. Ze was bang dat de Verenigde Staten voorop zouden gaan lopen. Het AZL wilde wel voor 'proefkonijn' spelen.

'In die tijd waren er nauwelijks informatiesystemen, wel een paar voorzichtige ontwikkelingen. In Leiden zaten de patiëntenregistratie en de personeelsadministratie al in een computer, en werd er geautomatiseerd op het laboratorium. We wilden toe naar een geïntegreerd systeem dat die bestaande informatiesystemen combineerde. Iedereen die de informatie nodig had, zou er bij moeten kunnen', schetst dr. C. P. Louwerse, hoofd Technologie en Wetenschap bij de Centrale Dienst Informatie Voorziening (CDIV) van het Leidse ziekenhuis.

Grote vlucht

Onder leiding van prof. dr. A.R. Bakker slaagde het AZL erin een werkend ziekenhuisinformatiesysteem (ZIS) te ontwikkelen. Na een paar jaar stapten ook de academische ziekenhuizen in Rotterdam en Utrecht in het project, en werd de stichting Bazis opgericht. Vanaf 1995 draagt de organisatie de naam Hiscom bv. Inmiddels ging het bedrijf over in de handen van Vanenburg Ventures, de investeringsmaatschappij waar Jan en Paul Baan aan het hoofd staan. Prof. Bakker, jarenlang directeur van Hiscom, droeg de scepter over aan drs. O.M. van der Tang.

De automatiseringsontwikkeling in de ziekenhuizen nam een grotere vlucht dan ooit voor mogelijk was gehouden. Kompier: 'In de jaren '70 werd wel geroepen dat er ooit evenveel beeldschermen als bedden in een ziekenhuis zouden staan. Anno 1998 zijn dat er twee maal zo veel. Verpleegkundigen vertrouwen net zo sterk op de informatie uit de terminals als op de telefoon. Dat betekent dat wij als programmabouwers een grote verantwoordelijkheid hebben. Een systeem moet goed en betrouwbaar zijn en mag vooral nooit stoppen'.

Wat de groei van de informatietechnologie in ziekenhuizen betreft is de omvang van het systeem in het 875 bedden tellende AZL een goede illustratie. Daar zijn 2000 terminals aangesloten op het ZIS. Daarnaast zijn er nog andere systemen met pc's -inmiddels staan er zo'n 1000- die ook met ZIS kunnen communiceren. Vier grote computers vormen het hart, en nog eens vier dienen als reserve. De geheugencapaciteit is 25 gigabyte. Dat is evenveel informatie als de tekst van een 500 meter hoge stapel A4'tjes.

Om de dagelijkse hoeveelheid van ongeveer 1 miljoen berichten te kunnen transporteren, ligt er in het ziekenhuisgebouw 280 kilometer gewone kabel en 2,5 kilometer glasvezelkabel, dat is hemelsbreed van Vlissingen naar Groningen. Op de afdeling CDIV zorgen zo'n vijftig tot zestig mensen voor het draaiend houden van de hele elektronische informatievoorziening in het ziekenhuis.

Injectie

Louwerse signaleert dat het huidige ZIS hard aan vernieuwing toe is. 'Het systeem is op oudere technologie gebaseerd, er kan nu veel meer. Daarom komt de overname van Hiscom op het goede moment'. Van der Tang deelt die mening. 'De injectie met Baan-technologie was nodig. Ziekenhuizen gaan steeds bedrijfsmatiger denken'.

Na de overname is voor Hiscom een belangrijke taak weggelegd in het bij elkaar brengen van de wereld van de artsen en de wereld van de logistiek. En dat levert voor de patiënt ook voordeel op, verwacht Van der Tang. 'Denk alleen al aan die verwijsbriefjes. Mijn verstandskies moest getrokken worden. De brief voor de kaakchirurg slingerde drie weken in een keukenkastje, want ik had absoluut geen trek in die ingreep en wist niet waar het briefje naartoe moest. Uiteindelijk stuurde ik het maar naar een ziekenhuis in de buurt. Nu heb ik al vier maanden niets meer gehoord. Als die tandarts dat digitaal kan regelen, heb ik direct een datum en tijd voor een afspraak'.

Een ontwikkeling die de totale digitalisering van het ziekenhuis dichtbij brengt, is het medisch werkstation. Juist in de dagelijkse zorg rond de patiënt gaat informatietechnologie een steeds grotere rol spelen. Een groeiend aantal specialisten en verpleegkundigen maakt gebruik van de werkstations. Daarmee hebben ze, afhankelijk van hun bevoegdheid, het hele ziekenhuisverleden van een patiënt tot hun beschikking. Elk bezoek, elk onderzoek, elke röntgenfoto en elke behandeling staan geregistreerd. <

Uitdaging

In het AZL werkt nog maar een klein groepje specialisten met zo'n elektronisch medisch dossier. Volgens Louwerse is de ontwikkeling daarvan een van de belangrijkste uitdagingen van het moment. 'Nog nergens in de wereld is het breed ingevoerd. Er wordt al zeker tien jaar serieus over gepraat, en het gaat denk ik nog wel vijf jaar duren voordat de meeste artsen achter een medisch werkstation zitten'.

Met name de invoer van gegevens in een elektronisch dossier is een belangrijke hobbel. Zo'n systeem mag niet meer tijd van de specialist vergen dan pen en papier. Maar de invoer moet vooral eenduidig zijn, zodat iedereen begrijpt wat er wordt bedoeld. Daarvoor moet een taal, een structuur ontwikkeld worden. In het AZL buigt een groepje 'enthousiastelingen' van de afdeling longziekten zich daarover.

Volgens Kompier zijn er landelijk wetenschappelijke verenigingen van specialisten bezig met het ontwikkelen van zo'n taal in de vorm van protocollen. 'Aan ons de taak om alles zo te programmeren dat je er ook in de logistiek wat mee kunt'. Als een arts dus een behandeling in de computer invoert, geeft hij daarmee automatisch opdracht voor een bloedonderzoek of een röntgenopname. Tegelijkertijd wordt op de financiële administratie de rekening klaargemaakt. Bovendien maakt de arts direct al een afspraak voor het controlebezoek dat op de behandeling volgt.

Stokpaardje

Als zo langzamerhand het hele ziekenhuis afhankelijk is van de computer, is er één ding heel belangrijk: veiligheid. 'Mijn stokpaardje', glimlacht Louwerse. Nadenken over veiligheid betekent tegelijkertijd nadenken over het millenniumprobleem, het probleem waarbij computers het jaar 2000 herkennen als 1900, waardoor allerlei storingen kunnen optreden.

Afgelopen woensdag zaaide het tv-programma Reporter twijfel door te stellen dat vitale computers in ziekenhuizen niet millenniumbestendig zouden zijn. 'Onnodig paniek zaaien', reageert Louwerse. 'Er wordt in het algemeen heel serieus mee omgegaan'.

Hiscom is sinds 1996 bezig met voorbereidingen om de eeuwwisseling bij haar klanten zo soepel mogelijk te laten verlopen. Volgens Kompier is het probleem beperkt en ligt het vooral bij de invoer en presentatie van gegevens. Reeds vastgelegde patiëntgegevens lopen geen gevaar. Hiscom slaat al vanaf het begin datums als dagnummer op. Voor de Leidse softwareleverancier is 1 januari 2000 dagnummer 17473, niets bijzonders dus.

Heeft de persoonlijke aandacht voor de patiënt niet te lijden onder de toenemende aandacht voor de computer? Onterechte angst, vinden Kompier en Van der Tang. Door de toenemende automatisering is er juist meer tijd voor de patiënt. Die zal ook niet steeds overvallen worden met dezelfde vraag -'bent u ergens allergisch voor?'- want het elektronisch dossier biedt de specialist een volledig overzicht. Van der Tang ziet nog een voordeel. 'We worden als patiënt juist mínder een nummer. In de toekomst hebben we nog maar één patiëntennummer, nu wel een paar'.