Er is weer crisis in de opsporing. Sinds de IRT-affaire was het binnen het openbaar ministerie (OM) niet meer zo onrustig. Vooral de hoogste baas van het OM, jonkheer mr. Joan de Wijkerslooth de Weerdesteyn, ligt stevig onder vuur. Zijn klungelige tv-optreden over de vervolging van de van moord op een Iraakse plunderaar beschuldigde marinier oogstte een storm van kritiek. En met zijn beslissing het onderzoek naar de moordaanslag op de Amsterdamse aanklager Plooy af te blazen heeft de publiciteitsschuwe ´super-pg´ zich de woede van de crimefighters bij justitie op de hals gehaald: 'Je kunt geen boeven vangen vanuit de studeerkamer.' Officieren in aanval op hoogste baas openbaar ministerie DE WIJKERSLOOTH´s WIL IS WET door JOHN VAN DEN HEUVEL en JOHAN VAN DEN DONGEN     AMSTERDAM, zaterdag        Een van de vergaderzalen van het openbaar ministerie deze week. Alle hoofdofficieren van justitie zijn verschenen voor een periodieke bespreking met de top van het openbaar ministerie: het college van procureurs-generaal. De Roermondse hoofdofficier mr. Ben Swagerman wil opheldering over de ruzie tussen ´super-pg´ mr. Joan de Wijkerslooth en een aantal (hoofd)officieren van justitie over het inmiddels stilgelegde onderzoek naar de bedreigingen aan het adres van de Amsterdamse aanklager Koos Plooy.           'Had dat niet anders gekund?' vraagt Swagerman zich openlijk af. Maar De Wijkerslooth heeft duidelijk geen trek in een discussie over zijn functioneren en veegt het onderwerp razendsnel van tafel. Ben Swagerman is de enige die nog tegensputtert. De rest van het gezelschap hoofdofficieren friemelt wat met de pen, staart naar de muur of begint plotseling ijverig aantekeningen te bestuderen. 'Toen De Wijkerslooth aangaf het onderwerp niet inhoudelijk te willen bespreken, durfde niemand daartegen in te gaan,' aldus een van de aanwezigen.         Meelopers         'Kenmerkend voor de sfeer binnen de top van het openbaar ministerie', vindt een andere hoge bron bij justitie. 'De wil van het college van procureurs-generaal is wet. En De Wijkerslooth maakt de dienst uit. De twee andere procureurs-generaal, Steenhuis en Hulsenbek, zijn meelopers. Kritiek op het college wordt nauwelijks getolereerd. En al helemaal niet dat op- of aanmerkingen - hoe terecht ook - naar buiten worden gebracht. De Wijkerslooth verafschuwt publiciteit.'        Dat het openbaar ministerie sinds het aantreden van De Wijkerslooth in 1999 een gesloten bastion vormt, is al langer bekend. Vanaf het moment dat de voorzittershamer van het college van pg´s in zijn handen kwam, staat op praten met journalisten figuurlijk de doodstraf. Alleen persofficieren van justitie mogen van De Wijkerslooth af en toe summier tekst en uitleg geven. Maar volgens de OM-baas is dertig seconden in de meeste gevallen genoeg om journalisten af te poeieren: 'Die tijd is nodig om op een nette manier te zeggen dat het OM geen commentaar geeft.'         Vorige week maandag zondigde De Wijkerslooth tegen zijn eigen regels door bij televisieprogramma Nova het OMbeleid te verdedigen in de zaak van de van moord beschuldigde marinier. Het stuntelige optreden veroorzaakte veel kritiek, vooral bij de zittende magistratuur, die vond dat De Wijkerslooth de rechtsgang probeerde te beïnvloeden.        Maar het meest ligt de voormalige landsadvocaat onder vuur vanwege zijn handelswijze in de zaak van officier van justitie mr. Koos Plooy. Hoe kon hij één van zijn beste aanklagers zo laten vallen, vragen veel officieren van justitie zich af. De Wijkerslooth werd in ´99 aangesteld om justitie, na het voor de politie en het OM rampzalige rapport van de commissie-Van Traa, publicitair in rustiger vaarwater te brengen.        Zijn eerste openbare uitspraken als super-pg leidden meteen tot een ernstig conflict binnen het openbaar ministerie. Via de media zegde hij de Amsterdamse hoofdofficier van justitie mr. J.M. Vrakking de wacht aan. De Wijkerslooth ergerde zich groen en geel aan praktijkman Vrakking, die zijn ideeën over opsporing en vervolging zo nu en dan in de pers ventileerde. In het interview karakteriseert hij Vrakking als 'een oude vos, die zijn streken nauwelijks meer afleert' en als 'een nadruppelende kraan die je moet dichtdraaien'.         Maart 2000 kondigde ook de Haagse hoofdofficier van justitie mr. S.J.A.M. van Gend zijn vertrek aan. In een vertrouwelijk memo schreef Van Gend dat hij genoeg heeft van de bureaucratie die het OM in de greep houdt sinds de komst van De Wijkerslooth.        Hoewel De Wijkerslooth als advocaat van een deftig kantoor nauwelijks iets met strafrecht van doen had, heeft hij uitgesproken meningen over misdaadbestrijding. Eigenlijk valt het met de zware criminaliteit in Nederland wel mee, zegt de hoofdaanklager.         Boevenjacht         En op ´crimefighters´ en ´mega-zaken´ tegen drugsbaronnen zit De Wijkerslooth al helemaal niet te wachten. Hij ziet liever een goede jurist als officier van justitie dan een die met het wetboek in de hand met de politie op boevenjacht gaat. In juli 2001 besluit De Wijkerslooth de informatiekraan voor de media nog dichter te draaien. Een arrestatie wordt in het vervolg pas naar buiten gebracht wanneer een verdachte na tien dagen voor de raadkamer is geweest, is de nieuwe richtlijn.        Hoewel tot de informatiebeperking is besloten na een serie missers van het openbaar ministerie - in een reeks strafzaken werden onschuldige verdachten gepresenteerd - schrijft De Wijkerslooth de noodzaak van de nieuwe regelgeving toe aan de media. 'Het doet me een beetje denken aan presentator Tom Egbers van Studio Sport. Die heeft carričre gemaakt door na afloop van een wedstrijd aan nahijgende en zichtbaar teleurgestelde spelers te vragen: En wat ging er door je heen?' openbaart De Wijkerslooth zijn laatdunkende visie op (misdaad)journalistiek.         Kritiek op bemoeienis onderzoek moordaanslag Plooy en vervolging van marinier Openlijk praten over het OM is er nog steeds niet bij. Maar het is opvallend hoeveel aanklagers dezer dagen wel bereid zijn achtergrondinformatie te verschaffen over het conflict rond het onderzoek naar de bedreigingen aan Plooy. De emoties zijn hoog opgelopen, zo maken de gesprekken duidelijk. De beslissing van De Wijkerslooth om een kroongetuige geen bescherming te bieden en het onderzoek daarmee de nek om te draaien, vindt men onbegrijpelijk. Nog bozer zijn veel aanklagers over het voornemen om Plooy over te plaatsen naar het buitenland. 'Dat is zwichten voor criminelen', is de opvatting.         'De overgrote meerderheid van de officieren vindt dat alles wat op zichzelf geoorloofd is - dus ook afspraken met getuigen - moet worden ingezet om een einde aan de bedreigingen te maken en de verdachte te vervolgen. Laat de rechter maar oordelen of het onderzoek correct is verlopen. De Wijkerslooth is nu op de stoel van de zaaksofficier én van de rechter gaan zitten', vindt een aanklager. 'Hij heeft Plooy laten vallen omwille van zijn eigen gezag en hypercorrectheid', zegt een ander. Volgende kolom De wondere wereld van jonkheer mr. Joan de Wijkerslooth de Weerdesteyn. De OM-baas heeft van het openbaar ministerie een geluiddicht bastion gemaakt, waarbij dertig seconden voldoende wordt geacht om journalisten af te poeieren. 'Die tijd is nodig om op een nette manier te zeggen dat het OM geen commentaar geeft."   De Roermondse hoofdofficier mr. Ben Swagerman waagde het om De Wijkerslooth om opheldering te vragen over zijn optreden in het Plooy-conflict. FOTO: ELS KROON        'Is het normaal dat De Wijkerslooth, die is aangesteld om het OM op hoofdlijnen te besturen, zich zó intensief bemoeit met alle ins en outs van deze zaak? Het is ongehoord dat hij zelf wil beoordelen wat een zeer ervaren zaaksofficier met zijn recherchechef allang heeft afgewogen. Het college zit altijd op een enorme afstand, communiceert nooit met gewone officieren en kan nooit een afgewogen visie hebben op de feiten zoals die bij het onderzoeksteam bekend zijn.'        Inmiddels staat bij het openbaar ministerie niemand meer te trappelen om het lastige en soms gevaarlijke werk van aanklagers als Koos Plooy of Fred Teeven over te nemen. 'De gedachte heerst datje in de frontlinie van de oorlog tegen georganiseerde misdaad niet voldoende wordt beschermd', zegt een officier. 'Dat steekt, zeker nu de gekozen weg van De Wijkerslooth juridisch omstreden is.        Wat de zaaksofficier en de teamleiding willen (in zee gaan met een kroongetuige, die in ruil daarvoor justitiebescherming krijgt, red.), is een geregelde en toegestane vorm van opsporing, die in het verleden al diverse keren tot veroordelingen (bijvoorbeeld Charles Z.) heeft geleid. Waarom is deze casus niet eerst besproken met een hoogleraar strafrecht?'         Intussen probeert het college van procureurs-generaal de schade zo veel mogelijk te beperken. Dat gebeurt niet door inhoudelijk in te gaan op vragen van journalisten, maar door het rondsturen van vijfregelige persberichten, die door leden van de eigen organisatie weer keihard worden tegengesproken. Gisteren maakte het college van procureurs-generaal bekend dat het onderzoek naar de bedreiging aan Plooy niet is stopgezet, maar wordt overgedragen aan een ander rechercheteam. Dit naar aanleiding van het bericht van het NOS Journaal dat alle onderzoekshandelingen zijn beëindigd. 'Dat persbericht is een keiharde leugen', stelt een bron dicht bij het onderzoek.        'Alles ligt stil en de frustraties en teleurstelling daarover zijn bijzonder groot. Er was slechts één onderzoeksrichting (de Joegoslavische topcrimineel Jotcha J., red.) en die is nu afgesneden. De getuige was de enige richtinggever voor het onderzoek. Zonder hem valt er verder niets meer te speuren. Dat leidt er onontkoombaar toe dat de hoofdverdachte vrijuit gaat. Er ligt ook nog een drugszaak waarvoor hij ook aan Nederland is uitgeleverd (een poging tot invoer van twintig kilo heroïne samen met de tot levenslang veroordeelde Huseyin B., red). Ook daarvoor zal hij niet worden vervolgd. En er was een mogelijkheid om een vinger te krijgen achter een aantal Amsterdamse liquidaties. Ook hiermee staan we nu weer op nul.'         Schijn         'Het is een gotspe te willen blijven suggereren dat het onderzoek doorloopt', zegt een politiebron. 'Het blijft een feit dat noch Teeven en zijn hoofdofficier, noch de commissie van vier die naar alternatieven heeft gezocht ook maar één alternatief hebben gevonden. Het nieuwe team begint dus bij nul en heeft helemaal niets om de aangifte van Plooy te onderzoeken. Het klinkt vals hoopgevend en verdient om volstrekt doorgeprikt te worden. Het college wil de schijn ophouden dat het heeft bevorderd dat alles uit de kast wordt gehaald (want ontmaskering hiervan kan haar de kop kosten), maar kan daar niet in slagen. Het college tracht ten slotte weg te komen met het bekende argument dat in het onderzoeksbelang niets gezegd kan worden.'        Of het geschonden vertrouwen tussen ´de werkvloer´ en de top van het OM weer kan worden hersteld, is de vraag. Een justitiebron is daar ronduit pessimistisch over: 'Je kunt geen boeven vangen vanuit studeerkamers. Natuurlijk is het goed dat er kritisch wordt gekeken naar de rechtmatigheid van opsporingsmethoden. Maar als dat ertoe leidt dat eigen officieren kennelijk niet meer worden vertrouwd en onder curatele worden gesteld of overgeplaatst, is er iets goed mis. En dan is het ronduit zwak dat de politiek - die zich anders met alles en nog wat bij het OM bemoeit - en dan vooral minister Donner zich tot nu toe zo afzijdig houdt.'         Terug naar pagina   17 januari 2004