11 januari, 2005

RMO-advies Toegang tot recht

Kwetsbare burgers raken bij terugtredende overheid tussen wal en schip Burgers die weinig bekend zijn met de details van ons rechtssysteem hebben bij rechtsproblemen minder mogelijkheden om voor hun belangen op te komen. Naarmate de overheid zich meer terugtrekt, wordt het belangrijker dat de overheid zich intensiever gaat bemoeien met de infrastructuur op het gebied van onderhandelen en geschillen beslechten. Dit is de voornaamste boodschap van het RMO-advies:

Toegang tot recht.

De RMO heeft dit advies op 11 januari aangeboden aan het kabinet en openbaar gemaakt.

De RMO heeft naar het rechtssysteem gekeken met de bril van de gebruikers van het recht. De Raad constateert dat het speelveld waarop burgers hun onderlinge geschillen beslechten niet berekend is op de behoefte. Grofweg zijn hiervoor twee oorzaken aan te wijzen. Ten eerste neemt de welvaart toe waardoor burgers steeds meer en steeds complexere koop- en dienstverleningsovereenkomsten aangaan. Hiermee groeit het aantal juridische relaties van mensen. Ten tweede vindt er een verschuiving van rechtsrelaties plaats: publieke voorzieningen komen in private handen terecht, terwijl de overheid er bovendien naar streeft dat burgers minder beroep op de rechter doen en meer in onderling overleg tot oplossingen komen. Tezamen zorgen deze ontwikkelingen voor een groeiend aantal rechtsrelaties waarin burgers vaker op zichzelf zijn aangewezen.

Dit veranderingsproces veronderstelt een goede toegang tot recht en voldoende kennis en vaardigheden bij de burger om die toegang ook te vinden. In zijn advies constateert de RMO dat niet alle burgers die kennis en vaardigheden hebben. Kwetsbare burgers zijn bijvoorbeeld mensen met een lage opleiding of met gebrekkige sociale vaardigheden, personen met een andere culturele achtergrond, ouderen en analfabeten. Daarnaast blijkt dat het speelveld waarbinnen burgers hun onderlinge relaties moeten regelen, nogal wat hobbels vertoont. Er zijn diverse knelpunten: afhankelijkheidsrelaties waarin de sterken in het recht de zwakken overvleugelen, een gepolariseerd onderhandelingsklimaat en hoge lasten voor de inschakeling van een neutrale interventie.

In het advies Toegang tot recht schetst de RMO drie aanbevelingslijnen om de toegang tot recht te verbeteren. De eerste is een versterking van het zelfoplossend vermogen van de samenleving. Dit kan bijvoorbeeld door op scholen en bij inburgeringcursussen meer aandacht te besteden aan kennisoverdracht over recht, conflictbemiddeling en de inrichting van sociale relaties. Maar ook door een goede infrastructuur op het gebied van onderhandelen en geschilbeslechten op te zetten. Hierbij past een goede samenwerking tussen sociaal raadslieden en de pas ingestelde juridische loketten. In het bijzonder waar het gaat om het signaleren van kwetsbare groepen.

De tweede aanbevelingslijn betreft een meer klantgericht rechtssysteem. De Raad beveelt het gebruik van mediation aan waar die een oplossing biedt voor een specifiek probleem binnen een specifieke relatie. Maar ook andere laagdrempelige vormen van geschilbeslechting zijn wenselijk, zoals 'small claim courts' of een 'geschillenboer'. Verder verdienen advocaten een stimulans om in het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand te participeren. Bijvoorbeeld door binnen rechtenfaculteiten meer aandacht te besteden aan sociaal recht en rechtshulp aan particulieren.

Tot slot - de derde lijn - is het van essentieel belang te werken aan een vertrouwenwekkend rechtsklimaat. Dit vraagt om een consequentere uitvoering van gerechtelijke uitspraken en lagere kosten voor het inschakelen van een neutrale interventie. Ook is een meldpunt wenselijk waar burgers hun klachten kunnen deponeren over in hun ogen onheuse successen van een 'sterkere' wederpartij. Omdat de ontwikkeling van meer op zichzelf aangewezen burgers naar de verwachting van de RMO door zal gaan, vindt de Raad het belangrijk dat er meer onderzoek komt naar de verhouding tussen sterke en zwakke partijen in rechtsrelaties. Bijvoorbeeld, zou de onlangs verschenen 'Geschilbeslechtingsdelta' van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum, die veel gegevens bevat over hoe burgers met potentiële rechtsproblemen omgaan, elke twee jaar herhaald kunnen worden; het WODC zou daarin bovendien meer aandacht kunnen besteden aan allochtone burgers.

--------------------------------------------------------------------------------

RMO-advies Toegang tot recht is vanaf 11 januari 2005 te downloaden via website (https://www.raadrvs.nl).
Voor meer informatie over het advies kunt u contact opnemen met:
Rienk Janssens op telefoonnummer 070-3407309 of per E-mail r.janssens@adviesorgaan-rmo.nl