Door Dorien Pessers
in de Volkskrant van 5 november

WORDT hier en daar getwijfeld aan de omvang van de materiële armoede in Nederland, aan de omvang van geestelijke armoede is geen twijfel mogelijk. Anders dan de armen-van-geld die in stilte lijden, zijn de armen-van-geest overal zichtbaar en hoorbaar aanwezig.

De kans dat ook het geestelijke armoedeprobleem de politieke agenda haalt, is desondanks gering. De armen van geest lijden immers niet onder hun gebrek. Integendeel, zij schijnen geen besef te hebben van hun tekort. Toch zijn de maatschappelijke gevolgen van langdurige geestelijke armoede niet minder ernstig dan die van materiële armoede. Bestrijding is niet alleen gewenst, maar in beginsel ook eenvoudig. Geestelijke armoede wordt gekenmerkt door botheid, ongevoeligheid en intellectuele beperktheid.

Geestelijke armoede is geen domheid, al gaan beide vaak samen. Domheid is van alle tijden, heeft een natuurlijke oorzaak en er is geen kruid tegen gewassen. Geestelijke armoede daarentegen is niet natuurlijk, maar wordt geproduceerd en kan met succes worden bestreden. Wie moeten er van een geestelijk minimum rondkomen? Geestelijke armoedzaaiers komen in alle maatschappelijke sectoren voor. Ze verkeren immers niet - zoals armen van geld - in een sociaal isolement, maar zijn volledig geïntegreerd in de samenleving. Voor de elite van politici, ambtenaren en ondernemers blijkt geestelijke armoede zelfs een overlevingsstrategie te zijn. Wie over een beperkt gezichtsveld, een gebrek aan algemene vorming en een fixatie op de actualiteit beschikt, behoort aan de bovenkant van de samenleving tot de kansrijken.

Waardoor wordt geestelijke armoede veroorzaakt? Net zoals materiële armoede wordt ook geestelijke armoede veroorzaakt door een complex van elkaar versterkende factoren. Een belangrijke factor is de consequente vijandigheid van het ministerie van Onderwijs tegenover intellectuele vorming. Deze blijkt mede hieruit, dat het beheer van wetenschappelijk onderzoek en onderwijs in handen van onderontwikkelde ambtenaren is gesteld. Het door deze lieden geïntroduceerde marktdenken heeft de morele en reflexieve dimensies uit het wetenschappelijk onderwijs verdreven. Gelden worden niet meer besteed aan bibliotheken, maar aan reclame en pr-producten.

Op gemeentelijk niveau wordt eveneens hard gewerkt aan de bevordering van geestelijke armoede. Een recent voorbeeld is de poging van de wethouder van onderwijszaken in Rotterdam om het - hoopgevende - succes van het Erasmiaans Gymnasium te dwarsbomen door deze school te verplichten overtollige leraren van slecht lopende scholen over te nemen. De grootste producent van geestelijke armoede is ongetwijfeld de televisie. De succesvolle beursintroductie van Endemol toont aan dat investeren in geestelijke armoede een lucratieve zaak is geworden. Bestaat er samenhang tussen nieuwe rijkdom en geestelijke armoede? Die samenhang is aannemelijk. De explosieve groei van het aantal miljonairs bewijst dat je in dit platte land snel rijk kunt worden.

Maar geestelijke rijkdom verwerf je pas op de lange termijn. Misschien dat de kleinkinderen van Joop van de Ende en John de Mol onder rijkdom niet het doorbreken van marktgrenzen, maar van geestelijke grenzen verstaan. Waarom moet geestelijke armoede worden bestreden? Geestelijke armoede is tegenwoordig een vereiste kwalificatie om sociaal te stijgen. Het gevolg van geestelijke armoede als selectiecriterium voor topfuncties in politiek bestuur en bedrijfsleven is dat de overlevingskansen van onze samenleving als geheel verminderen.

Geestelijke rijkdom omvat immers het vermogen om op lange termijn te denken. De rijken van geest zijn in staat om maatschappelijke onderstromen waar te nemen, samenhangen te zien en de informatie-overdaad (die geestelijk armen tot stress brengt) te ordenen en te begrijpen. Anders dan domheid is geestelijke armoede in strijd met de menselijke waardigheid. Ook daarom moet deze vorm van armoede worden bestreden. Of het nu gaat om reality-tv, het adoreren van topsporters en ondernemers als helden of om de vernietiging van het wetenschappelijk onderwijs: het opzettelijk kweken van domheid is mensonterend.

Hoe kan geestelijke armoede worden bestreden? Initiatieven daartoe kunnen niet worden verwacht van de huidige bestuurders. Noch kan worden gerekend op sponsoring door de nieuwe rijken. De burgers zullen het zelf moeten doen. Een beproefd instrument van de burgerij om een maatschappelijk en cultureel overwicht te handhaven was het gebruik om de oudste zoon te bestemmen voor de Kerk, de tweede voor de wetenschap en de derde voor de handel. In onze tijd zou deze strategie kunnen worden aangevuld met verplicht filosofie-onderwijs voor dochters. Daardoor geschoold en verrijkt zullen vrouwen lichamelijke warme, maar geestelijk arme mannen als verwekker van hun kinderen weigeren. Geestelijke armoede kan zo in één generatie worden geroeid.

Commentaar:

Dorien Pessers geeft hier een wel zeer feministische oplossing voor het beslist aanwezige probleem van geestelijke armoede. Ze ziet hersenverweking in alle geledingen van de samenleving; met name in de amusementssector. Ze hakt in op Endemol die succesvol programma's maakt voor de doorsnee Nederlander die tijd heeft om passief geamuseerd te worden. Niets houdt de media, krant, radio en tv tegen om daarnaast een hoog niveau aan programma's en artikelen te produceren.

Dorien ziet helaas de geestelijke armoede onder journalisten geheel over het hoofd. Want waar blijven de vragen en commentaren in de pers over onderwerpen die op de site van de SDN in overmaat aanwezig zijn...??? De NVJ mag dan wat mopperen op de afluisterpraktijken van Justitie, wij mopperen op de niet-luisterpraktijken van de media in het algemeen.

Voorbeelden te over