De Middenstandsmafia

Snuffelhoekje . . . . . SDN homepage

Van: hadebr
Datum: 07/08/96 04:05
Onderwerp (no subject)
Adres: Aan: sdn@planet.nl

De Club van Mertens dendert door Nederland

Hans de Bruin
datum: 6 VIII 96
De detailhandelswereld in Nederland oogt zo op het eerste gezicht zeer gevarieerd. Naast de grote vestigingen van bijv. V&D, C&A, P&C en natuurlijk Zeeman, Blokker en de Hema, zien we een 'prachtig' scala aan kleinere winkels: Hij, Zij, M&S, Amici, Perry Sport, Foxy Fashion, Miss Etam, noem ze maar op. Een grenzeloze diversiteit! Maar schijn bedriegt. Een eerste vraagteken bij die diversiteit is al te stellen, als je Den Bosch verlaat. Verplaatsen we ons naar een willekeurig ander winkelcentrum in Nederland, dan blijkt alras dat er overal kopieën staan van diezelfde winkelcentra. En niet alleen komen we overal dezelfde winkels tegen, ze zien er ook nog eens overal hetzelfde uit. Dezelfde inrichting, dezelfde gevels en natuurlijk hetzelfde aanbod. En als klap op de vuurpijl zien we naast de detailhandel, langzamerhand ook overal dezelfde fastfood-ketens opduiken, de Mcdonald's, de Burgerkings, de Febo's.

Het is een verademing als je nog eens ergens in een achterafstraatje een middenstander tegenkomt die buiten de grote ketens valt. Nog onthullender wordt het als je een blik achter de financiële schermen slaat. Dan blijkt de realiteit van de diversiteit nog beklemmender. In de praktijk is een groot deel van de Nederlandse detailhandel in handen van een klein aantal concerns en de grote drie hiervan zijn Vendex, de KBB, en Ahold. Subtoppers zijn: C&A, P&C Groep, Blokker, Hoogenbosch en Zeeman. Dit zijn de concerns die in wezen de praktijk uitmaken in alle winkelcentra. Ik geef hier een overzicht van deze belangen:

    Het Vendex-concern

Van deze bedrijven is het Vendex-concern de meest Œaanwezige¹ op de Nederlandse detailhandelsmarkt in de Nederlandse binnensteden en winkelcentra. Dit Nederlandse familiebedrijf met een omzet van 10 miljard is de grootste winkeleigenaar in Nederland, die daarnaast ook nog in 9 andere landen opereert. Er werken in totaal 87.000 werknemers. In Nederland heeft het concern ruim 1500 winkels. Dit zijn o.a.: V&D, de Kijkshop, de modewinkels Kreymborg, Claudia Sträter, Hunkemöller, America Today, Kien Modewinkels, vrijetijdszaak Perry Sport, de juweliers Siebel, Schaap en Citroen, Luigi Lucardi en Royal Gold, Dixons foto, de supermarktketens Dagmarkt, de Konmar, Basismarkt en Edah; en verder nog ketens als Click, Torro, Lederland wonen, Cemsto schoonmaak en Hodon International, Pet¹s Place, Project Partners, Rovato, Audio Sonic. Vendex verkocht in Nederland vorig jaar de Stoutenbeek Meubelzaken aan 'concurrent' Macintosh en nam dit jaar drie vestigingen van de supermarktketen Maxis over.

Een belangrijke poot van Vendex is het uitzendwerk. Een belangrijk deel van hun omzet en winsten wordt behaald in deze sector, die valt onder de divisie Vedior International. In Nederland zijn dat o.a. de uitzendbureaus ASB, Vedior (ook in België en Frankrijk), en Dactylo. Verder hebben ze ook bedrijven in Spanje (Laborman), Duitsland (Faktor en Vedior Adhoc), in Frankrijk (IFO en Regit). Vendex heeft er dit jaar een nieuwe poot bijgekregen via de belangen in het nieuwe telefoonbedrijf Libertel (waarin ook concurrent Macintosh deelneemt). Recent is ook de overname van de opticiënsketens van OEM (jaarlijkse omzet 200 miljoen). Hieronder vallen bijv. de winkelketens van Hans Anders, Rinck en Van Maaren. De winst van het Vendex-concern was afgelopen jaar ong. 385 miljoen gulden.

De belangen in het buitenland laat ik hier even buiten beschouwing. Een opmerkelijk gegeven is verder dat het Vendex-concern een belang heeft van 36% in de KBB en een belang van 25%in de P&C Groep. Daarnaast nog 20% in de Vleeschmeesters en 31% in Gran Dorado. Het meerderheidsbelang in Staal Bankiers werd al eerder afgestoten, wat niet wegneemt dat de voorzitter van de Raad van Bestuur van Vendex, mr. J.M. Hessels, wel nog voorzitter is van de Raad van Commissarissen van Staal Bankiers.

Vendex International was tot voor kort een gesloten familiebedrijf, maar heeft sinds vorig jaar (1995) een beursnotering. Dat neemt niet weg dat het overgrote deel van het kapitaal in Œfamiliehanden¹ is, bij ong. 700 familieaandeelhouders. De families die Vendex controleren zijn natuurlijk: Vroom, Dreesman, en verder de families Peek (van concurrent Peek & Cloppenburg), Vehmeijer en Barge; maar ook Jaap Blokker van (concurrent) Blokker;

    Koninklijke Bijenkorf Beheer (KBB)

De KBB heeft een omzet van zo¹n zes miljard gulden en er werken 23.000 werknemers in bijna 2000 winkels. Onder de KBB-vlag vinden we o.a.: De Bijenkorf, Hema, M&S Mode, Praxis, Formido, Lampenier en Retailnet (Amici, Signature Jeans, de baby-artikelenwinkels Prénatal en Welcome, Décorette), Ideta, Bijkofin. Het belang in de Boekelier en de Bruna-boekhandels werd dit jaar afgestoten aan de Postkantoren BV. Intertoys werd overgedaan aan (concurrent) Blokker. Overgenomen werden onlangs de Superdoe, de schoenhandelsketen Van Dalen en van concurrent P&C zes filialen van Mac & Maggie.

In tegenstelling tot Vendex concentreert de KBB zijn belangen met name in Nederland: 90%. In de VS bezitten zij o.a de speelgoedketen FAO Schwartz. De KBB maakte in '95 een winst van slechts 98 miljoen gulden, omdat de laatste twee jaren de consument "te" voorzichtig is. Omdat dochter de Hema beter draait dan het vlaggenschip de Bijenkorf (de Hema staat voor 40% van de KBB-omzet), heeft de KBB onlangs besloten om het aantal Bijenkorfvestigingen (dat nu zes is) uit breiden naar middelgrote gemeenten met kleinere Bijenkorven om zo meer omzet te forceren. Daartoe zijn recent zo'n 30 Bata-vestigingen overgenomen. een opmerkelijk detail is dat concurrent Vendex een belang heeft van 36% in de KBB. Opvallend is de relatie met Heineken. De voorzitter, mr. R. Hazelhoff, en een lid van de raad van commissarissen van de KBB (dr ir A. Maas) vervullen bij Heineken dezelfde functies.

    subtoppers in de detailhandelsmarkt zijn o.a.:

    het C&A concern

C&A is nog steeds een familiebedrijf, en heeft een omzet van twee miljard per jaar. Verder zijn er geen jaarcijfers bekend, want die hoeven ze als familiebedrijf niet te publiceren. Er werken 5000 werknemers in Nederland verdeeld over 90 vestigingen. Van dit concern vinden we in de diverse winkelcentra o.a.: C&A, Marca, Foxy Fashion;

    de P & C groep

Het vierde grote concern is de P & C groep, dochter van het Duitse moederbedrijf Peek & Cloppenburg. (Vendex International heeft een belang van 25% in de P&C groep!) De P & C Groep bezit of heeft belangen in o.a.: Peek & Cloppenburg, Miss Etam, Hij, Zij (het vroegere Witteveen) en Somebody; de winkelketen Mac & Maggie werd november vorig jaar deels verkocht aan de KBB en aan The Sting Modes. Het concern heeft sterk te lijden onder wat wordt genoemd de 'consumentenboycot' en leed vorig jaar een verlies van 15 miljoen gulden. Met de P&C groep gaat het niet goed. Dit leidde de afgelopen jaren tot aanzienlijke verkopen van belangen.

    Blokker

Het familiebedrijf Blokker heeft een sterke positie in de huishoudelijke artikelen. Tot deze keten behoren o.a. de huishoudzaken Blokker, Xenos, Marskramer, Familux en Novalux, en verder de speelgoedketens Bart Smit en Intertoys. Recent werd dit aangevuld met de overname van het Amerikaanse Toys 'R¹ US. Daarmee controleert Blokker nu 51% van de speelgoedmarkt. EU-commissaris Van Miert doet hier nu onderzoek naar, omdat Blokker hiermee een monopoliepositie dreigt te krijgen in de speelgoedmarkt. Eigenaar Jaap Blokker heeft o.a. belangen in Vendex International.

    Zeeman

Nog een familiebedrijf is Zeeman TextielSupers. In Nederland heeft Zeeman 330 vestigingen, in het buitenland (België, Frankrijk en Duitsland nog eens 270) met in totaal 4000 werknemers. De jaaromzet is zo¹n 600 miljoen gulden. In de loop van de jaren heeft Zeeman o.a. de bedrijven Brons, Gazan, Vinke, Favatex en Vroom overgenomen. Zeeman staat bekend om zijn inkoop in de lagelonenlanden (Zuidoost-Azië), waar het werk wordt gedaan in de zgn. sweatshops.

    Hoogenbosch Retail Group BV

Een nog aparte sector is de schoenhandel. KBB heeft weliswaar recent Van Dalen overgenomen, maar een groot segment van de schoenensector is in handen van de Hoogenbosch Retail Group. Onder deze keten vallen de ketens: Manfield, Dolcis, Invito, Schoenexpres, Huf City en Shoe City. Daarnaast heeft Hoogenbosch de sportschoenenwinkels Olympus en Pro Sport. Hoogenbosch heeft 310 winkelfilialen met in totaal 3400 medewerkers. De jaaromzet is ong. 440 miljoen gulden. Hoogenbosch is inmiddels ook begonnen met winkelvestigingen in België en Duitsland. De Hoogenbosch Retail Groep is echter geen zelfstandig bedrijf. De groep was tot vorig jaar onderdeel van het Britse detailhandelsconcern Sears Retail Group. Deze heeft de keten dit jaar verkocht aan een groep beleggers (CVC Capital Partners uit Amsterdam en CINV Ltd uit Londen) die samen 80% van de aandelen bezitten. De resterende 20% heeft Hoogenbosch zelf overgenomen.

    Macintosh

De laatste subtopper is het Limburgse mode- en meubelconcern Macintosh. Onder Macintosh vallen o.a. Superconfex, de Kwantum, Halfords (auto- en fietsbenodigdheden), Betex , en de woninginrichting- en meubelketens Piet Klerkx, Mondileder, Van Reeuwijk en Bartels. Van Vendex werd vorig jaar de meubelketen Stoutenbeek overgenomen. Macintosh heeft 344 winkels in Europa, een jaaromzet van 1 miljard gulden en heeft 4100 mensen in dienst. Net als Vendex doen zij ook mee in de nieuwe telefoonmaatschappij Libertel. Macintosh is verder actief in Noordwest-Europa (o.a.: Frankrijk: GP Decors, België: Tonton Tapis).

    Een verhaal apart in de middenstandswereld (de zgn. retailmarkt) is het

    Ahold-concern

Dit concern is in wezen de aanvoerder van de top 3 (naast Vendex en KBB), maar is wel minder prominent aanwezig in de stadskernen en winkelcentra. Dat komt omdat een hoofdactiviteiten in de supermarkten liggen. Qua omzet is Ahold, de "kruidenier uit de Zaanstreek", veruit de grootste van deze drie: jaaromzet 37 miljard gulden. Ongeveer de eenderde daarvan wordt in Nederland gerealiseerd, met name door de Albert Heijn-supermarkten. Naast de AH-winkelketen, vallen in Nederland onder Ahold o.a. nog de drogisterij Etos, de slijter Gall & Gall en de snoepwinkel Jamin. Daarnaast heeft Ahold nog grote belangen bij anderen. Er is een belang van 73% in Schuitema, de groothandelsketen waaronder weer o.a. C 1000 en andere supermarkten zitten. Naast zijn Nederlandse belangen is Ahold in feite met name actief in de VS. Ook daar in de supermarkten. Dit jaar nam Ahold in de VS de keten ³Stop & Shop² over, een supermarktketen met een omzet van 5 miljard dollar. Ahold is hiermee in de VS één van de grootste supermarktketens (ze hadden er al vijf kleinere ketens). In Europa is Ahold verder actief in o.a. Polen, Portugal en Tsjechië. Verder worden er activiteiten ontwikkeld in Maleisië en Singapore. Overal met name in de supermarkthoek. Er werken wereldwijd 170.000 mensen bij Ahold.

    De belangen

Als je deze lijstjes in je achterhoofd prent, dan wordt een stadswandeling ineens een heel ander verhaal. Je loopt niet meer door Den Bosch (of welke willekeurige Nederlandse stad), maar je wandelt in Vendex/KBB-land. Als je de belangen van deze concerns bij elkaar optelt en daar nog eens de 'thuisbanken' van de diverse concerns bijneemt, dan wordt duidelijk waar de economische belangen in de huidige stadscentra liggen en naar wiens pijpen de gemeentebesturen dienen te dansen.

Op papier zijn al deze concerns in onze kapitalistische vrijemarkteconomie concurrenten van elkaar, maar hoe nauw ze met elkaar verbonden zijn blijkt wel uit het feit dat het Vendex-concern een belang heeft van 36% bij het KBB-concern en 25% bij de P&C Groep. Omgekeerd heeft de familie Peek weer belangen in Vendex. De diverse concerns hebben dus niet alleen soms rechtstreekse belangen bij elkaar, maar zijn ook anderszins aan elkaar verbonden. Die verbondenheid blijkt ook uit de uniformiteit van alle stads- en winkelcentra. Het is geen toeval dat je overal dezelfde ketens tegenkomt.

Een ander opvallend voorbeeld is dat Vendex en de KBB ook gezamenlijk parkeergarages bezitten (o.a. Stille Veerkade in Den Haag) of dat Vendex en Macintosh gezamenlijk deelnemen in Libertel. En recentelijk zijn de HEMA (KBB dus) C&A, de Edah (Vendex dus) en Esso in Zwolle een gezamenlijk proefprogramma begonnen voor klantenbinding met een 'klantenkaart'. Je kunt stellen dat ze belang hebben bij elkaars aanwezigheid. Die garandeert een bepaald aanbod en suggereert een zekere diversiteit, waardoor de consumenten naar deze centra moeten worden getrokken. In theorie 'beconcurreren' ze elkaar, maar tegelijkertijd regelen ze onderling een zekere scheiding in activiteiten, waardoor de diverse takken natuurlijk efficiënter kunnen werken en niet met elkaar in prijzenslagen hoeven te belanden. Die scheiding heeft vooral de laatste jaren plaats gevonden. Vendex vinden we steeds sterker in de dienstensectoren (uitzendwerk en schoonmaakbedrijven) en verder nog bij de juweliers en recentelijk in de opticiënswereld.

De KBB heeft de laatste jaren veel belangen geconcentreerd in de doe-het-zelf-ketens. (Opmerkelijk is dat RvC-voorzitter Hazelhoff ook een functie heeft bij de doe-het-zelf-groep Gamma). Blokker controleert nu, na wat ruilwerk met de KBB, de Nederlandse speelgoedmarkt (51%) en opmerkelijk genoeg heeft de KBB daar juist in de VS veel grip op (via FAO Schwartz). Verder controleert Blokker natuurlijk de sector huishoudelijke artikelen, waar ze ook weer de KBB tegenkomen: Blokker en de Hema zijn de grootste Œwoninginrichters¹ van Nederland. Blokker en KBB verdeelden in 1993 het Retailnet. KBB nam deze keten over en kreeg daarbij onder meer Amici, Prénatal, Bruna en de Lampenier. Blokker deed zijn belang van 35% weg in ruil voor Intertoys en Marskramer/Familux. Macintosh controleert langzamerhand (met dank aan Vendex) de meubelmarkt. Die herverdeling heeft de afgelopen jaren plaats gevonden en er lijkt langzamerhand sprake van een status quo. Veel ketens richten hun blik daarom nu steeds meer op het buitenland. Macintosh directeur Beijer drukte dat in '94 als volgt uit: "Vooral in Nederland zijn de kaarten geschud".

    verwevenheid

De 'concurrenten' hebben dus niet alleen vaak onderlinge financiële belangen (het concernaandeel in de resultaten van Vendex steeg in 1995 met 21% en dit was vooral het gevolg van de hogere winstbijdrage van KBB), en verdelen onderling de markt, maar er is ook sprake van rechtstreekse betrokkenheid via de bestuurders. Om het beeld compleet te maken is het interessant om te kijken naar de kruisingen tussen deze negen retail-bedrijven. Een aantal voorbeelden:

    
- de voorzitter van de Raad van Commissarissen (RvC) van KBB 
  (mr. R. Hazelhoff) zit samen met de voorzitter van de RvC van P&C 
  (drs. P.A.W. Roef) in de RvC van Gamma;
- de voorzitter van de RvC van KBB (mr. R. Hazelhoff) zit samen met de 
  voorzitter van de RvC van Ahold (ir. H. de Ruiter) en dr. ir. A. Maas 
  (RvC  KBB) in de RvC van Heineken;
- de voorzitter van de RvC van P&C (drs. P.A.W. Roef) zit samen met het 
  lid van de Raad van  Bestuur (RvB) van Macintosh ( drs. P.J. van Dun)
  in de RvC van de VNU (Roef is voorzitter);
- dezelfde drs. P.J. van Dun van Ahold is tevens lid van de RvC van 
  Macintosh; 
- mr R.J. Nelissen (lid RvC van Ahold) zit samen met mr. R. Hazelhoff 
  (voorz. RvC  KBB) in de RvC van ABN-AMRO;
- de voorzitter van de RvC van P&C (drs. P.A.W. Roef) zit samen met het 
  lid van de RvB van Ahold (R. Zwartendijk) in de RvC van Nutricia;
- drs. P.J. van Dun (RvC van Macintosh) is voorzitter van de RvC van 
  GTI, waarin ook mr. R.J. Nelissen (lid RvC van Ahold) zit;
- mr. R.J. Nelissen (lid RvC van Ahold) zit samen met drs. M.W. Dekker 
  (lid RvC  Macintosh) in de RvC van Boskalis;
- Mw. drs. K.M.H. Peijs (lid RvC Vendex) zit samen met ir. H. de Ruiter 
  (RvC  Ahold) in de RvC van AEgon;
- ir. H. de Ruiter (RvC  Ahold) zit samen met prof mr. J.M.M. Maeijer 
  (RvC  Vendex) in de RvC van Wolters-Kluwer;
- mr. R.J. Nelissen (RvC  Ahold) zit samen met mr. R. van de Vijver 
  (RvC  Vendex) in de RvC van Elsevier;
- mr. R. van de Vijver (RvC  Vendex) zit samen met dr. ir. A. Maas 
  (RvC  KBB) in de RvC van KNP BT;
- mr. R. Hazelhoff (voorz RvC  KBB) zit samen met ir. H. de Ruiter 
  (voorz. RvC  Ahold) in de RvC van Hoogovens;
Dit beeld is niet compleet, maar wel de realiteit! De diverse bedrijven in de Nederlandse Retailhandel lijken grote 'concurrenten', maar dat is slechts uiterlijke schijn. In de praktijk controleert een klein rijtje bedrijven en mensen de Nederlandse binnensteden en winkelcentra. Buitenlandse indringers hebben het moeilijk. De Amerikaanse speelgoedketen Toys 'R¹ US lukte het even, maar werd vervolgens eenvoudig opgekocht door Blokker. Een andere infiltrant is bijv. nog het Zweedse Hennes & Mauritz. Eens kijken wanneer ze die opvreten ..... en wie de volgende op de vraatlijst zijn. Verdeel onderling en heers.

Deze onderlinge economische macht (ze bezitten ook veel onroerend goed in deze centra) zorgt ervoor dat kleine middenstandertjes er vaak niet terecht kunnen en verdrongen worden naar achterafstraatjes en de omliggende wijken, waar de huren dan nog een beetje zijn op te brengen. De diverse gemeentebesturen zijn daarbij zo vriendelijk om hun infrastructurele maatregelen overwegend op de gebieden van de grote concerns te richten. Deze verbeterde infrastructuur moet de financiële ruimte opleveren, waarmee deze bedrijven hun macht uitbreiden naar het buitenland. En machtig zijn ze, die Hollandsche kruideniers. De 200 van Mertens zijn er nog steeds en sterker dan ooit!!!

Hans de Bruin

Disclaimer