Prof. Ronald Plasterk over 'De Mannen met de dikke nekken'

Burgers & Bijlmer . . Bijlmer enquête . . Doemvlucht <===> Kamerzetel 151 . . SDN . . Heijboer

Door: Prof. Ronald Plasterk

7 mei 1999 _ _
MISSCHIEN is het omdat ik zelf onderzoeker ben, maar mijn sympathie in de Bijlmerenquête lag allereerst bij Wolleswinkel. Hij en zijn medewerkers hadden de opdracht de toedracht van de ramp te onderzoeken, en kwamen binnen enkele weken terug met een duidelijk antwoord: de oorzaak was de ophanging van de Boeing motoren. Als gevolg van het onderzoek van Wolleswinkel c.s. heeft vervolgens Boeing in een wereldwijd miljoenenprogramma de ophanging van alle motoren verbeterd.

Deze man werd vervolgens publiekelijk voor schut gezet omdat hij niet wist dat er een handtekening ontbrak op een roze formulier. Op dramatische toon werd hem een lange lijst onbelangrijke foutjes voorgelegd die de commissie onder een vergrootglas had bekeken. Hij vroeg het recht om een korte eigen toelichting op zijn werk te geven. Dat krijgt u aan het eind van de ondervraging, zei Meijer, en toen was de tijd opeens om. Dat stuurt u ons dan maar schriftelijk, zei Meijer.

Het is, als je de vergaderorde bepaalt, niet zo'n kunst om een competent en fatsoenlijk mens als fascist en klungelaar af te schilderen. De man werd naar verluid door de commissieleden gestraft, omdat hij in de voorbespreking arrogant tegen ze geweest was. Mijn sympathie lag verder bij het AMC. Mijn eigen AMC, ik was trots op het feit dat men er de rug recht hield. Het was gemakkelijk geweest om mee te buigen met de commissie, maar men had en heeft een goed verhaal, en was anders dan die arme Wolleswinkel niet geheel machteloos tegenover deze commissie. Alle betrokkenen in de Bijlmer zijn allang medisch onderzocht, iedere medische klacht is serieus genomen, en 87 procent van de mensen staat allang onder specialistische behandeling.

De vraag waar het nu om ging was of er een algemeen medisch onderzoek moest komen om een causaal verband op te sporen tussen lading en ziekte, en dat was wetenschappelijk onmogelijk zo lang er geen hint was in welke richting te zoeken. De reactie van Meijer op dit totaal redelijke AMC-verweer: 'Hebben we het hier nou over mensen of over wetenschap? ( ... ) Is het Volksgezondheid dan alleen maar om de wetenschap te doen?' Tja.

Het voorlopig dieptepunt van de gehele nasleep van de ramp werd bereikt met de mededeling van commissielid Th. van den Doel dat de commissie de dag van het bericht over een giftige lading al wist dat dit bericht mogelijk onjuist was. De aanwijzingen daarvoor, bijvoorbeeld in de getuigenis van Wolleswinkel medewerker Erhart, waren zo sterk dat Van den Doel de commissie vroeg om het verhoor met gevaarlijke stoffendeskundige J. van der Maat te vervroegen, opdat het gifverhaal snel ontzenuwd kon worden. De commissie weigerde dit. Nu zijn er twee mogelijkheden: Van den Doel heeft deze toedracht verzonnen. Er was geen enkele aanwijzing dat dat gifverhaal vals was, en hij heeft de commissie nooit gevraagd om de vergaderorde aan te passen om onnodige onrust in de Bijlmer te voorkomen. Dan is Van den Doel een ongelofelijke fantast.

De andere mogelijkheid is dat de commissie willens en wetens het gifverhaal de wereld in heeft gestuurd en twee weken ongecorrigeerd heeft gelaten. Toen alle krantencommentaren riepen: 'Zie je wel dat het toch goed is, die enquête, want nu is er toch echt nieuws over een giftige lading boven tafel gekomen', toen wentelde de commissie zich in haar succes en populariteit, al die tijd wetend dat er een gerede kans was dat het gehele verhaal niet klopte. In de Kamerbehandeling van 18 mei mag men van mij dus een vergrootglas pakken, en naar een vraag héél, héél erg goed kijken: Wat waren de aanwijzingen om direct te twijfelen aan het giftige ladingverhaal, en wat waren precies de motieven van de commissie om die twijfel onder het schedeldak te houden?

Allereerst moet simpel vastgesteld worden wie de waarheid spreekt: Van den Doel of Meijer en Oudkerk. Het is misschien niet verstandig hier op vooruit te lopen, maar laat ik het zo zeggen: Laat het niet ook maar één snippertje waar blijken te zijn dat Meijer en Oudkerk het publicitaire succes van hun gif-onthulling tegen beter weten in in de lucht hebben gehouden. Laat het beslist niet zo wezen dat de mannen met de dikke nekken hun mooie verhaal niet te snel wilden laten verpesten door de waarheid. Laat het niet werkelijk zo zijn dat de commissie die mevrouw Borst verantwoordelijk stelt voor gezondheidsklachten in de Bijlmer, dat die commissie zélf, ondanks nadrukkelijke waarschuwingen, een onzeker verhaal als waarheid heeft laten rondzingen. Mocht van deze verdenking ook maar iets overeind blijven, dan past de commissie slechts zeer, zeer diepe schaamte.

Ronald Plasterk (1957) is als moleculair bioloog verbonden aan het Nederlands Kanker Instituut in Amsterdam en is hoogleraar genetica aan het Amsterdam Medisch Centrum. Dit is de eerste van een tweewekelijkse column die hij voor de Volkskrant gaat schrijven.