van 27 juli 2001 Boodschap aan topontmoeting G8 in Genua Demonstranten lopen zich warm voor de komende G8-top in Genua. Genua vormde begin juni al het decor voor een congres van 'Nieuwe Mensheid' over internationale solidariteit. Het slotdocument omvat een voorstel voor een vrijwillige belasting op kapitaalverkeer. Maarten Jansen Belasting op kapitaalverkeer helpt arme landen De Italiaanse premier Silvio Berlusconi had vorige week nog een onderhoud met paus Johannes Paulus II ter voorbereiding op de top met de G8. De leiders van de acht belangrijkste industriële landen spreken van 18-21 juli met elkaar in Genua. Volgens de zegsman van het Vaticaan, Joaquín Navarro-Valls, zou er tijdens Berlusconi's 'biechtgesprek' in het bijzonder gesproken zijn "over de Europese eenwording en over vraagstukken van internationale solidariteit". Wie een beetje ingevoerd is in Vaticaanse kringen weet dat Johannes Paulus II goed luistert naar Chiara Lubich en de haren. Naar alle waarschijnlijkheid is dan ook de verklaring van Genua van 3 juni 2001 aan de orde geweest. Onderdeel daarvan is een vrijwillige belasting op kapitaalverkeer. Leden van de met het Focolare gelieerde Nieuwe Mensheid - aangesloten bij de VN als NGO (non-gouvernementele organisatie) - verrichtten belangrijk voorbereidend werk op een congres over Globalisering in solidariteit. Een van hen is Leo Andringa, oud-regiodirecteur bij De Nederlandse Bank (DNB). Andringa heeft zich de afgelopen jaren sterk gemaakt voor een belasting op internationale financiële transacties. "Ik hoop dat jij de enige blijft binnen De Nederlandse Bank die vóór een belasting op kapitaalverkeer is", zei president Wellink bij zijn afscheid begin dit jaar. De financiële wereld staat bepaald niet te trappelen, licht Andringa toe. "De vrije internationale geld- en kapitaalmarkt is een heilige koe." Enige vorm van regulering van de markt riekt naar overheidsbemoeienis en een retour naar socialistisch en marxistisch gedachtegoed. Sinds onder Reagan en Thatcher de deregulering van transacties met vreemde valuta een einde maakte aan de bureaucratische regelgeving nam het internationale kapitaalverkeer een hoge vlucht. Ter vergelijking: de goederen- en dienstenstromen verviervoudigden in dertig jaar, terwijl de kapitaalstromen in diezelfde periode verhonderdvoudigden. Momenteel beslaat nog maar 5 procent van het internationale transactieverkeer de financiering van gebruiksgoederen. De overige 95 procent omvat louter financiële transacties, veelal op korte termijn transacties. Dagelijks komt dat neer op een omzet van twee biljoen dollar, bijna net zo groot als de totale schuld van alle ontwikkelingslanden. Foto: L. Andringa Leo Andringa: "Ik voel mij links én rechts in Kerk en politiek." Snelle fluctuatie van valutakoersen is voer voor speculanten. Het leidt tot ongekende mogelijkheden om veel geld te verdienen of te verliezen ... Sinds de jaren tachtig worden bedrijven gedwongen mee te gaan in het spel van fusies en bedrijfsovernames. Een klimaat dat bepaald wordt door de financiële markten en niets toevoegt aan hun productiecapaciteit. Kleine bedrijven worden opgeslokt door multinationals. "De shareholder-value (alleen het belang van de aandeelhouder is bepalend voor de beslissingen van de ondernemingsleiding) is voor bedrijven op de lange termijn een te enge doelstelling", vindt Andringa. Met name ontwikkelingslanden hebben hieronder te lijden. Aanvankelijk profiteerden zij dankzij allerlei overeenkomsten van de het vrije kapitaalverkeer. Al spoedig bleken echter de ongunstige neveneffecten van de liberalisering van de geldstromen. In toenemende mate werden ontwikkelingslanden afhankelijk van internationale financiële instellingen zoals het IMF. De Mexicaanse, Russische, Braziliaanse crises en de meest recente Azië-crisis in 1997 zijn daar een voorbeeld van. De westerse banken trokken toen hun geld terug en de hulp van het IMF leidde ertoe dat de buitenlandse schuld van die landen slechts opliep. Met dramatische gevolgen voor de lokale bevolking. En gewelddadige protesten tijdens topbijeenkomsten van de G8-landen. Hebt u een alternatief voor de protesten? "Ons jongste voorstel behelst een vrijwillige 'heffing' op transacties van goederen en geld, een variant op de Tobin-tax (een soortgelijk idee uit 1972 van de Amerikaanse Nobelprijswinnaar Tobin, -red.). Als ik mijn auto laat repareren, dan betaal ik de kosten van de garage maar ook een belasting voor de verleende dienst, de BTW van bijna 20 procent. Als ik een dienst op de kapitaalmarkt koop, een optie bijvoorbeeld - dat is het recht om in de toekomst een aandeel tegen een vaste prijs te kopen - betaal ik wel een provisie maar geen belasting. Van de honderd internationale transacties zijn er maar enkele in goederen en diensten. Op die paar goederentransacties zit wel omzetbelasting, zelfs van bijna 20 procent. Waarom alleen goederentransacties belasten en alle andere transacties volledig onbelast laten? Terwijl overheden die inkomsten juist hard nodig hebben voor onderwijs, gezondheid, defensie et cetera. In een interview met de Staatscourant leg ik uit dat een kleine belasting van bijvoorbeeld 0,1 procent - van 2 biljoen dollar - per dag twee miljard dollar zou opleveren en per jaar een paar honderd miljard." Vindt u gehoor met dit idee? "Zelf heb ik in het kader van de 'Nieuwe Mensheid' in 1998, vlak na de Azië-crisis, in New York een voordracht gehouden over de Tobin-tax voor mensen uit de economische wereld. Zij reageerden nogal afwijzend. Ik probeerde hun duidelijk te maken dat we op elk gebied met regulering - lees: overheidsbemoeienis - van doen hebben. Ik zei tegen mijn Amerikaanse gehoor: 'Als ik hier op de highway even boven de tachtig kom, krijg ik gelijk een cop achter me aan.' We hebben toen ook een bezoek gebracht aan de VN en kennis gemaakt met de Australiër John Langmore, VN-directeur voor Economic and Social Affairs, die Tobin persoonlijk kent. Dat contact leidde ertoe dat we in augustus 2000 een workshop hebben verzorgd op het VN-congres over Global Solidarity, The Way to Peace and International Cooperation, meteen na de inleiding van Kofi Annan. Daar stelde Langmore ons voor een congres over dit onderwerp te organiseren. Een soortgelijk verhaal heb ik in 1999 ook in Brazilië en Chili gehouden", vervolgt Andringa. "In dit verband noem ik de Braziliaanse prof. Paul Singer. Zijn partij, de Socialistische Partij, zit momenteel in de regering. Hij was razend enthousiast. Aanwezig was ook de onlangs overleden politicus André Franco Montoro die als voorzitter van Mercusur optrad (club van regeringsleiders van Zuid-Amerikaanse landen). De VS ziet dergelijke machtsblokken helemaal niet zitten. Die willen bij voorkeur alles bilateraal regelen om daarmee de macht aan zich te houden." Welk belang hebben de VN bij zo'n belasting op internationaal kapitaalverkeer? "De VN schat in dat de kansen toenemen op een soort Tobin-tax. Dan spreek je over een bedrag van een paar honderd miljard dollar per jaar dat zal kunnen worden verdeeld. Gaat het geld dan naar de afzonderlijke lidstaten? Dan vist de VN achter het net. Langmore zou graag zien dat de publieke opinie rijp wordt gemaakt en gaat nadenken over de vraag wat te doen met die opbrengsten." Een soort 'wereldregering'? "De weg daarheen is nog lang. Dat vereist allereerst dat de publieke opinie daar rijp voor is. Nationale overheden, met name de VS, zijn er immers niet klaar voor macht in te leveren voor een soort supra Internationaal Monetair Fonds. 'Als de banken slim zijn, kopen ze wat rust en gaan ze akkoord met een kleine heffing.' Ook in de financiële wereld is de weerstand tegen een vorm van regulatie zeer groot. Nu geldt het omgekeerde. De financiële markt gedraagt zich als een waakhond van politici en regeringen die weigeren de markt te volgen. Terwijl het Westen eigenlijk de rol van het IMF wil beperken, zouden ontwikkelingslanden die rol juist willen vergroten. Het ontbreken van sturing leidt ertoe dat landen in tijden van economische crisis op zichzelf zijn teruggeworpen. Dit ondanks het feit dat het IMF in haar World Economic Outlook stelt dat "crises frequenter, heviger en minder voorspelbaar zullen optreden". Ontwikkelingslanden worden geacht al hun problemen zelf op te lossen. Wat is de relatie met het Focolare-initiatief 'economie van gemeenschap'? "Wat de Tobin-tax op macroniveau in gang wil zetten, realiseren inmiddels 750 bedrijven op microniveau." Sinds 1991 laten deze bedrijven zien dat de 'cultuur van het geven' binnen de markt een haalbare optie is. Deelnemende bedrijven delen hun winst in drieën: een deel voor eigen gebruik, een deel voor dringende noden van mensen en een deel voor scholing en vorming. "Voor mij is dat een teken", onderstreept Andringa, "op grond daarvan claimen wij dat het ook kan op macroniveau. Binnenkort wordt het mode voor bedrijven zich sociaal-maatschappelijk te presenteren. Alles wijst erop dat het zo niet langer kan. Shell heeft dat al begrepen. Die dwingt momenteel internationaal respect af met hun milieubeleid." Inhoud Genua-verklaring van 3 juni 2001 Voorstellen aan regeringen, politici en de zakenwereld voor: vermindering van de schuldenlast van ontwikkelingslanden; opheffing van importtarieven op producten uit ontwikkelingslanden; belasting op internationale transacties ter bestrijding van armoede; oprichting van het 'Wereld Jongeren Fonds'. Wat heeft Genua te zeggen aan de G8? "De slotverklaring van Genua is door Alberto Ferrucci, een voormalig directeur van een olieconcern, overhandigd aan minister Giacchi, de Italiaanse afgevaardigde naar de G8, in aanwezigheid van kardinaal Dionigi Tettamanzi van Genua en John Langmore namens de VN. Langmore zou de verklaring doorspelen aan Kofi Annan, de secretaris-generaal van de VN. Vertegenwoordigers van de Wereldraad van Kerken en Kairos maken Genua tot een breed gedragen 'oecumenisch' initiatief. Last but not least trok het congres veel jongeren aan." Er is veel protest tegen globalisering en de groeiende Noord-Zuidkloof. Topontmoetingen zoals Seattle, Praag, Nice, Gotenborg en Salzburg zijn steeds meer het toneel van massale betogingen en gewelddadige acties, ook uit 'links-radicale' hoek. Bent u niet beducht voor een ideologisch karretje te worden gespannen? "Ik voel mij links én rechts in Kerk en politiek. Ik doe mee met het Franse Attac, een linkse club die het kapitaalverkeer beter wil reguleren, en ik voer actie tegen euthanasie. Met prof. Goudzwaard ben ik naar een congres in Frankfurt geweest en heb daar de mensen van de Wereldraad van Kerken en de World Alliance of Reformed Churches (WARC) ontmoet. Dat congres heeft geresulteerd in een verzoek van de Wereldraad van Kerken om in Nederland een congres over het internationaal kapitaalverkeer te houden. Er is nu door de Raad van Kerken een 'oecumenische' projectgroep gevormd die dit congres in Nederland voorbereidt." Minister Zalm twijfelt aan de technische haalbaarheid van een Tobin-tax? "Technisch kan het. Minister Zalm is wellicht onvoldoende geïnformeerd. Men mijdt de inhoudelijke discussie op politieke gronden. De ministers van Financiën en de bankdirecteuren vormen een gesloten front. Ze willen het onderwerp niet op de agenda. Je tast immers een winstbron van honderden miljarden dollars per jaar aan. Dat is een flink eigenbelang. Zo is het systeem. Maar de maatschappelijke onrust stijgt. Als de banken slim zijn, kopen ze wat rust en gaan akkoord met een kleine heffing. Het is een vorm van eigenbelang om die kosten in te calculeren." Anti-globaliseringsactie is pogen een sociaal verantwoordelijke economie te bouwen Uit 'Der Spiegel': Alleen de markt regeert. Het Armageddon komt !! Een blik vooruit over de effecten van globalisering "Aanpassing naar beneden"