van 25 mei 2001 'Ten Kate is uitsmijter van Hoge Raad' Mr. Ten Kate is Procureur-Generaal bij de Hoge Raad. Volgens zijn tegenstanders misbruikt hij zijn toch al te grote bevoegdheden. Als poortwachter van de Hoge Raad houdt hij alle klachten tegen. Zelfs de premier mag hij desgewenst vervolgen. Niemand kan hem wat maken. Henk Rijkers Goede lezers van KN herinneren zich de naam van mr. H.A.A.G. Vermeulen, vice-president van de Centrale Raad van Beroep. Hij maakte in 1997 het ontslag van Fred Spijkers bij het ministerie van Defensie definitief. Het gedrag van de rechter leek zo partijdig ten gunste van de Landsadvocaat dat kranten er de volgende dag over schreven. Het had alle schijn van een politiek proces. Een jaar later kon KN in samenwerking met Dick Berts melden dat H.A.A.G. Vermeulen vanwege zijn vroegere functie bij Binnenlandse Zaken met allerlei personen uit het dossier Spijkers in verbinding had gestaan. Het harde bewijs dat Vermeulen politiek aangestuurd werd, is dan al niet meer nodig: de schijn was aanwezig. Volgens de wet had Vermeulen zich daarom moeten 'verschonen', zich terugtrekken en de zaak aan een andere rechter overlaten. De affaire leidde tot Kamervragen die toenmalig minister Peper onbevredigend afdeed. De Tweede Kamer slikte zijn antwoorden. Dat dit niet terecht was, bleek later, in 1999, toen de Nationale Ombudsman vaststelde dat Spijkers in zijn conflict met Defensie alle gelijk van de wereld had en dat het ministerie in die zaak "onthutsend" was opgetreden. Achteraf maakt dit het luchtje aan Vermeulen nog pregnanter. Nu is het 2001. Spijkers vecht nog iedere dag voor zijn recht. Niet meer via een gerechtelijke procedure want die mogelijkheid heeft Vermeulen hem ontnomen. En Vermeulen? Die is nog gewoon vice-president bij de Centrale Raad voor Beroep. Al is hij nog zo over de tong gegaan, niemand maakt hem wat. Klagen heeft geen zin Schrijnende toestanden en minder uitzonderlijk dan wordt gedacht. Kun je dan nergens in Nederland een klacht indienen over een rechter? Jawel, dat kan, maar het heeft totaal geen zin. Jaarlijks komen er gemiddeld zo'n honderd klachten over rechters binnen bij de Procureur-Generaal (PG) bij de Hoge Raad. Dit ambt wordt sinds 1991 bekleed door mr. Theo ten Kate. Dat Ten Kate werkelijk klachten doorgeleidt naar de Hoge Raad komt echter vrijwel niet voor. In het beste geval stelt hij zich in verbinding met de president van de rechtbank waar zich het incident heeft voorgedaan. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij een eerdere klacht tegen rechter Vermeulen in 1996 in een ontslagzaak waarvan vaststond dat hij er als ambtenaar direct mee te maken had gehad. Deze zaak werd beëindigd doordat Ten Kate de klacht terugstuurde naar Vermeulens baas, de president van de Centrale Raad van Beroep, H. Bekker. Deze schreef aan de klagende burger "niet te zien" dat mr. Vermeulen iets te verwijten viel: "Ik ben dan ook van oordeel dat die kwestie als afgedaan moet worden beschouwd." Subjectief en onwelwillend Maar zelfs al leefden we in een ideaal land waar PG en hoge rechters volkomen integer zijn, dan nog is het klachtrecht zo geformuleerd dat je er in ieder geval in je eigen zaak niets mee opschiet. De Hoge Raad zelf verklaart in een brochure dat je alleen maar kunt klagen over de rechter voor zover dat in diens uitspraak niet tot uiting is gekomen. Als een rechter bijvoorbeeld, zoals bij Spijkers gebeurde, een belangrijke getuige kleineert en nauwelijks aan het woord laat, dan heet ook dat 'rechterlijke beslissing'. Daarover kun je niet klagen. Desondanks diende Spijkers, toen de banden van Vermeulen met de overheid waren onthuld, een klacht in. Ten Kate wees de klacht af met als motivering dat er meer dan een jaar sinds de bewuste zitting verstreken was. 'Een democratie is zo sterk als de mate van de openbaarheid die zij aankan.' Die termijn van een jaar staat nergens. Ten Kate hanteert een zelfbedachte termijn van een jaar. Dit is strijdig met de wet, die juist geen vaste, maar een "redelijke" termijn verlangt. Daar komt nog bij dat je pas kunt klagen wanneer er uitspraak gedaan is. Spijkers klaagde binnen een jaar na de uitspraak. In de hantering van het klachtrecht door Ten Kate zat dus een sterk subjectief en onwelwillend element. Dit laatste werd nog onderstreept door de houding die Ten Kate tegenover KN aannam. Gevraagd en nog eens aangemaand om een reactie, schreef de PG een geïrriteerde brief terug waarin hij KN de kritische "toonzetting" van de Vermeulen-artikelen verweet als ook het "construeren van een feitelijke grondslag". Hij weigerde daarom inhoudelijk te reageren. Daarmee was het proces tegen Spijkers definitief gedekt. Integriteit "Typisch Ten Kate", zegt drs. Burhoven Jaspers, een van de felste en geduchtste critici van de rechtspraak in Nederland. Mede door zijn toedoen moeten rechters tegenwoordig hun bijbanen opgeven. "Hij dekt iedere rechter en wie daar commentaar op heeft, kan een sneer na krijgen. Wat wil je ook? Hij is totaal ongecontroleerd, de machtigste man van Nederland. Er is niemand die vat op hem heeft. Doordat hij de rechterlijke macht afdekt, komt die in zijn geheel boven de wet te staan." Doordat op het ambt van de PG geen democratische controle bestaat, komt alles af te hangen van de integriteit waarmee het wordt bekleed. De laatste tijd is de Hoge Raad in opspraak geraakt doordat raadsheren met bijbanen in het verzekeringswezen onbeschoft optraden tegen een burger die hen wilde wraken. Zelfs minister Korthals liet kritiek op de Hoge Raad horen. Maar niet alleen raadsheren hebben bijbanen, ook PG Ten Kate heeft die: hij zit in de Raad van Toezicht Verzekeringen (overigens samen met een advocaat-generaal en twee raadsheren van de Hoge Raad). Geen wonder, zeggen tegenstanders, dat verzekeringszaken bij de Hoge Raad doorgaans in het voordeel van de verzekeraar worden beslecht. Ook geen wonder, dat de PG niet veel oren heeft naar klachten over belangenverstrengeling. Geen wonder, zeggen weer anderen, dat bij deze PG overheidsdienaren zich door de beruchte Pikmeerarresten nagenoeg immuun voor rechtsvervolging hebben kunnen maken. Mr. Spong Democratische controle heeft mr. Ten Kate dus niet te duchten, maar kan hij op andere manieren worden bijgestuurd? "Nee, iedereen is bang voor deze man", zegt Harry Teernstra van de stichting Advocadur, die belangeloos bijstand geeft bij 'juridisch letsel': "Ik noem een voorbeeld. In zijn boek Leugens om bestwil schreef de bekende strafpleiter Gerard Spong dat vervolging en berechting van de frauderende Nederlandse Europarlementariërs een fluitje van een cent is. Wij van Advocadur hebben hem daaraan gehouden: maak dat maar eens waar. Uiteindelijk moesten we Spong pressen om cassatie in belang der wet aan te vragen bij de PG van de Hoge Raad. Maar Ten Kate deed eenvoudigweg niets. Dat kan hij zich veroorloven, want de wet zegt wel dat hij in bepaalde gevallen in actie moet komen, maar niet hoe snel. Dat is een machtig wapen om zaken te laten versloffen waar hij om wat voor reden dan ook niet zo warm voor loopt. Ook als Spong een braaf herinneringsbriefje schrijft wanneer de PG nu eindelijk eens iets gaat doen, krijgt hij gewoon geen antwoord. Dat blijft dan zo, totdat wij Spong opnieuw onder druk zetten. Die wordt dan boos, zo van: 'Ik ben niet gewend zo behandeld te worden.' Daar zie je dat Spong niet het lef had de PG aan te pakken, en zich daarom maar tegen ons keert. Maar ook een volgende brief van Spong werd door Ten Kate weer domweg niet beantwoord. 'Tja', zegt Spong dan, glamourboy van de strafpleiters, 'hij heeft er kennelijk geen zin in.' Daar blijft het dan bij in de Nederlandse rechtsstaat. Einde oefening. Overigens rekende Spong voor zijn spaarzame activiteit wel een tarief van ƒ 16,23 per minuut. Dat was voor ons aanleiding de hele zaak maar af te blazen. We konden het financieel niet volhouden. Zo zijn er legio voorbeelden hoe Ten Kate als een soort uitsmijter fungeert en als een Cerberus voor de hellepoort van de Hoge Raad ligt." Persoonlijke indrukken Prof. mr. A.Q.C. Tak van de Universiteit Maastricht bevestigt dat de PG bij de Hoge Raad aan geen enkele democratische controle onderhevig is. "Hij heeft een vertrouwensfunctie. Daar heeft men in de Grondwet voor gekozen. Het is de top van het vervolgingsapparaat. De PG bij de Hoge Raad heeft de plicht, mocht het nodig zijn, tot vervolging van de hoogste functionarissen in de staat. Men achtte het dus niet mogelijk hem onder een minister te stellen." De kritiek uit de samenleving op de PG roept volgens Tak een dilemma op. "Je kunt het nooit hard maken met een gezaghebbende beslissing of uitspraak. Die zou immers van de instantie zelf moeten komen. Je komt dus niet verder dan het ventileren van persoonlijke indrukken." Terzijde voegt prof. Tak er een opmerking aan toe, die de zaak Vermeulen weer in herinnering roept: "Wat naar mijn mening nog meer zorgen zou moeten baren, zijn de betrekkingen tussen de Landsadvocaat en de rechterlijke macht. Die vertegenwoordigt de partij van de overheid, maar treedt in overleg met rechters alsof het niets is." Kleed van geheimhouding Over het niet werkelijk toepassen van het klachtrecht door de PG zegt prof. Tak laconiek: "Precies hetzelfde geldt in dit land voor alle presidenten van rechtbanken en voor alle voorzitters van en presidenten van de hoogste bestuursrechters." Maar iemand moet toch de controleur controleren? "Tja, dat is niet Nederlands. Dat wenst men hier niet. In het buitenland kent men het constitutionele hof, iets waar ik voor zou zijn." Is de controle op rechters niet op een andere manier uit te oefenen, bijvoorbeeld via de in oprichting zijnde Raad voor de Rechtspraak? Prof. Tak: "Eerlijk gezegd sta ik daar sceptisch tegenover. Het zit hem niet in organen maar in mensen. Het heeft te maken met een bepaalde Nederlandse mentaliteit. Met een constructie verhelp je dat niet. De dingen verplaatsen zich toch steeds van de officiële zittingen en overlegorganen naar de wandelgangen, en de kamertjes daarachter. Ik geloof dat ze dat het poldermodel noemen, is het niet? Dat wil niets weten van openbare verantwoording. Zodra iets echt interessant wordt, trekken wij er een kleed van geheimhouding over, al dan niet onder aanroeping van het algemeen belang. Altijd vinden we wel een reden om datgene te verbergen wat voor het volk interessant zou zijn om te zien. Of daar iets voor te zeggen is? Zelf heb ik als devies dat een democratie zo sterk is als de mate van de openbaarheid die zij aankan." Mr. Ten Kate zijn de kernvragen van dit artikel voorgelegd. Deze wilde niet zelf antwoorden. Wel reageerde de griffier van de Hoge Raad, Jhr. mr. Van Nispen tot Sevenaer "omdat ik de perscontacten verzorg". Deze verwees naar de meegestuurde jaarverslagen van de Hoge Raad, waarin een globaal overzicht staat van de afhandeling van de klachten. Op de vraag hoe mr. Ten Kate staat tegenover de kritiek dat hij niet democratisch wordt gecontroleerd, is niet geantwoord. Wat de wijze betreft waarop mr. Ten Kate met het klachtrecht omgaat, wijst mr. Van Nispen tot Sevenaer er slechts op dat hiertegen volgens de Algemene wet bestuursrecht geen bezwaar kan worden gemaakt. © 2001 Katholiek Nieuwsblad Niets van deze uitgave mag opnieuw worden uitgegeven in welke vorm dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Netwerken van juristen Bijbanenregisters Rechterlijke Macht Criteria voor de Integriteit van de Rechterlijke Macht Mogelijke partijdigheid, belangenverstrengeling ook bij de Hoge Raad der Nederlanden