van 31 augustus 2001

Wraking is een recht dat de burger afgenomen dreigt te worden. Drs. Burhoven Jaspers kwam erover in conflict met de Hoge Raad en procedeerde door tot in Straatsburg. Een geschiedenis van machtsmisbruik door het hoogste rechtscollege.

Henk Rijkers

"Zo kwamen met de rappe toetreding van wankele democratieën de twijfels over de onafhankelijkheid van de rechters..." schrijft Elsevier deze maand over het 'Mensenrechtenhof' in Straatsburg. Voor twijfel aan 'Straatsburg' bestaan zeker redenen. De laatste jaren zijn er echter affaires aan het licht gekomen die aansporen eerst maar eens naar de onafhankelijkheid van de Nederlandse rechter te kijken. In het middelpunt van de kritiek staat de Hoge Raad. Met de regelmaat van de klok raken juristen van de Hoge Raad in opspraak wegens belangenverstrengeling. Vorige maand was het weer de kersverse advocaat-generaal, Jhr. Mr. J.L.R.A. Huydecoper.

De Telegraaf meldde dat de oud-Deken van de Orde van Advocaten zijn nieuwe baan bij de Hoge Raad begonnen was met een misleidende opgave van een nevenbetrekking. Hij stelde zijn bedrijf voor als pensioengeldenbeheerder, terwijl het feitelijk een advocatenpraktijk is. Dat betekent dat Huydecoper vanaf het hoogste niveau de rechtspraak ten gunste van zijn eigen cliëntèle had kunnen beïnvloeden.

Boven de wet
Dat individuele parketleden en raadsheren er niet tegen opzien de Hoge Raad in opspraak te brengen, is bedenkelijk genoeg. De doodgemoedereerdheid waarmee dit soort incidenten zich blijft herhalen, onderstreept nog eens hoe onkwetsbaar men zich daar voelt. Nu wil het ongelukkige feit dat de wetgever juist aan de procureur-generaal bij de Hoge Raad de taak heeft toebedeeld om klachten over rechters in behandeling te nemen. Maar wat kun je verwachten van een controleur, die zichzelf niet in de hand heeft? Dat klagen bij de Hoge Raad weinig zin heeft, heeft KN eerder besproken (KN 34, 25 mei 2001): klachten over rechters worden al bij de procureur-generaal afgepoeierd. Dit plaatst rechters in feite boven de wet. Geen wonder dat het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum van Justitie (WODC) dit jaar moest vaststellen dat veel rechters een loopje nemen met het verplichte bijbanenregister. Het is treurig maar waar: wanneer een wet hun niet aanstaat, kunnen rechters die ongestraft aan hun laars lappen. En dat doen ze dus ook.

Ongezonde situatie
De Hoge Raad mag dan falen in het toezicht op de rechters, het parlement faalt in zijn toezicht op de Hoge Raad. De controle van de Tweede Kamer op de benoemingen is een wassen neus, zoals Kamerleden eerder toegaven (KN 3, 15 oktober 1999): de raadsheren kunnen elkaar tamelijk ongehinderd binnenboord halen.

Wanneer een wet hun niet aanstaat, kunnen rechters die ongestraft aan hun laars lappen.

Deze ongezonde situatie werd vorig jaar fervent verdedigd in Trouw door mr. Haak, de huidige president. Bemoeienis van het parlement leidt volgens hem slechts tot politieke benoemingen en "Belgische toestanden". De huidige 'stille' praktijk loopt echter veel eerder kans te ontaarden in politiek-ideologische kliekvorming. In dat verband is het interessant dat de 'neutrale' Hoge Raad met zijn jurisprudentie inzake euthanasie de voorzet heeft gegeven, waarop de regering later inkopte: de euthanasiewet, die nu wereldwijd opschudding veroorzaakt en onlangs bekritiseerd werd door de mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties. Ter verdediging voert president Haak aan dat de meerderheid van de Hoge Raad destijds van katholieken huize was, een curieus argument om neutraliteit mee te verdedigen. Berucht en actueel zijn ook de Pikmeerarresten. De Hoge Raad vrijwaarde daarmee bestuurders en ambtenaren van strafvervolging.

Wraking
Hoe dan ook, volgens de wet staat de burger niet machteloos tegenover rechters die hij van partijdigheid verdenkt. Hij kan de rechter 'wraken', dat wil zeggen, eisen dat die zich van zijn zaak terugtrekt. De wet is hier duidelijk over: gewraakt kan en moet er worden wanneer er omstandigheden of feiten zijn waardoor de rechterlijke onpartijdigheid schade zou kunnen leiden. De schijn is al voldoende. Overigens had een rechter zich in dat geval al zelf moeten terugtrekken, het zogenaamde 'verschonen'. Een burger die wraakt, trekt dus aan een laatste noodrem. "Juist daarom beschouw ik wraking als een ultiem en kostbaar burgerrecht", zegt drs. Burhoven Jaspers. "Het is als het ware het laatste stukje vaste grond waar de burger op staat. Stilzwijgend dreigt het rechtsbestel hem dit laatste stukje af te nemen. Een levensgevaarlijke ontwikkeling die ik tot in Straatsburg heb aangeklaagd."

Steekspel
Drs. Burhoven Jaspers geldt sinds jaar en dag als de luis in de pels van het Nederlandse rechtsbestel. Hij was ooit getrouwd met een gerechtsauditeur van de Hoge Raad. (zie KN 21, van 23 februari) Toen het huwelijk op de klippen liep, merkte Burhoven Jaspers dat rechters partij trokken voor hun collega. Na meer dan tien jaar procederen kwam hij uit bij de Hoge Raad, de werkgever van zijn vrouw. Het ging om een cassatie-procedure. Burhoven Jaspers: "Ik had tevoren gegevens verzameld die bewezen dat de raadsheren Roelvink, Heemskerk, Herrmann en Neleman al bij de Hoge Raad rondliepen toen mijn ex daar werkte. Iedereen weet dat een rechter die een van de partijen kent, zich dient te verschonen. Dat deden ze niet en daarmee schonden zij hun ambtseed. Ze hadden natuurlijk niet verwacht dat ik de bewijzen had." Burhoven Jaspers besloot de genoemde raadsheren te wraken. De nasleep bezorgde hem een volle pagina in De Telegraaf. De rancune van de Hoge Raad was ongelofelijk. Er volgde een draconisch steekspel dat doorging tot in Straatsburg.

Illustratie: Bob Leenders

Rad voor ogen
Burhoven Jaspers doet de zaak rustig sprekend uit de doeken: "Het was oktober 1998. De toenmalige president van de Hoge Raad, de inmiddels overleden mr. Martens, begon met te eisen dat ik met een advocaat zou komen die de wraking voor mij zou doen. Met die smoes proberen rechters op alle niveaus wraking tegen te houden. Ik wist wel beter en bewees Martens wat hij natuurlijk allang wist, dat de verplichte procesvertegenwoordiging uitgevonden is om te voorkomen dat twee partijen elkaar voor de rechter in de haren vliegen. Het is overbodig wanneer een partij een rechter wil wraken. Dat punt moest de Hoge Raad mij tandenknarsend toegeven."

Oud arrest
De Hoge Raad sloeg snel terug. Martens kwam met een arrest uit 1985. Burhoven Jaspers: "Daarin hadden ze bepaald dat je althans bij de Hoge Raad alleen via een advocaat mag wraken. Een goed ontmoedigingsbeleid, want advocaten schuwen het wrakingsmiddel. Rechters vatten wraking persoonlijk op en laten de advocaat daar voor boeten. Ik wees de Hoge Raad erop dat de wet voor wraking en verschoning in 1994 gewijzigd is en dat de wetgever hun arrest van '85 niet tot wet heeft gemaakt. In feite was de brutaliteit van de Hoge Raad om een oud arrest voor de wet te schuiven een schending van de scheiding der machten. Hier zie je de makke van onze rechtspraktijk. Uit pure kippendrift kan de rechtsprekende macht rustig even de wetgevende macht opzij drukken. En dat is dan het hoogste rechtscollege van de Staat der Nederlanden."

President Martens' truc
De Hoge Raad kon niet langer om de wraking heen. President Martens bedacht een nieuwe truc. Burhoven Jaspers: "Hij schoof de beoordeling van de wraking door naar dezelfde kamer van vijf rechters, waarvan ik er vier had gewraakt en aangeklaagd wegens schending van hun ambtseed.

De Hoge Raad mag dan falen in het toezicht op de rechters, het parlement faalt in zijn toezicht op de Hoge Raad.

Het viertal moest dus samen met een vrindje gaan beoordelen of ik hen mocht wraken. Rechters in eigen zaak dus, als zodanig aangewezen door de president van Neerlands hoogste rechtscollege. Te bizar voor woorden." Het was nog maar de helft van de truc. Burhoven Jaspers: "Plotseling krijg ik een brief van mijn advocaat, mr. Bogaardt, die ik al meer dan veertig jaar ken. Het is inmiddels 3 november 1998. Bogaardt is via-via glashard te verstaan gegeven dat hij mij onmiddellijk moet laten vallen, als hij de toekomst van zijn kantoor niet in de waagschaal wil stellen. Er is een uitweg: ik moet schriftelijk verklaren af te zien van verdere wrakingsacties. Afstand doen van mijn rechten? Dat doe ik natuurlijk niet. Ik kan dus op zoek naar een andere advocaat." Druk uitoefenen op een advocaat om zijn cliënt te laten vallen of diens belangen onjuist te behartigen is in strijd met de mensenrechten en met artikel 17 van de Grondwet.

Maling aan rechtsbeginselen
"Op 27 november 1998 brengt de procureur-generaal bij de Hoge Raad advies uit over mijn wraking. Zo'n advies heet daar een 'conclusie'. Daarin wordt ik niet-ontvankelijk verklaard omdat de wraking niet door een advocaat is ingesteld. De wrakingskamer neemt dit over met een beschikking van 18 december 1998." Burhoven Jaspers wordt nu feller: "Snapt u hoe het werkt? De Hoge Raad rekent af met iemand die wil wraken, door achteraf gewoon even de jurisprudentie te scheppen die hun goed uitkomt, een stok om de hond mee te slaan. Niet alleen was hun besluit in strijd met wat de wetgever - ondanks hun arrest van '85 - had bepaald, de hele procedure was in flagrante strijd met elementaire rechtsbeginselen. Je mag immers een wet of beschikking nooit met terugwerkende kracht toepassen. Iedere leek begrijpt dat je niet in december wat mag verzinnen om een wrakingsverzoek van oktober mee af te wimpelen."

Burhoven Jaspers' zaak werd uiteindelijk afgehandeld door de gewraakte raadsheren, bekenden van zijn vrouw. Een jaar later ging hij tegen een ander vonnis opnieuw in cassatie. Burhoven Jaspers: "De Hoge Raad had niet eens het fatsoen andere raadsheren aan te wijzen. Het zal u niet verbazen dat ik weer aan het kortste eind trok."

Einde wrakingsrecht
De nieuwe beschikkking van de Hoge Raad werd door andere rechters snel overgenomen. In februari 1999 stopte de rechtbank in Den Haag er een wrakingsverzoek mee af, in maart het Gerechtshof in Arnhem. Burhoven Jaspers: "Het beeld was rond. Naar aanleiding van mijn geval had men besloten op alledrie de rechtsniveaus wraking door de burger uit te schakelen door voortaan een advocaat te eisen. De adviseur wordt zo boven de cliënt gesteld. Dat betekent op termijn het einde van het wrakingsrecht." Samen met de benadeelden van de andere zaken, besloot Burhoven Jaspers hierover een principiële klacht te deponeren bij het Hof in Straatsburg. Hij voegde de drie gevallen samen met het uitdrukkelijke verzoek ze als een klacht te behandelen. De koppeling was immers essentieel voor de klacht: vernietiging van het wrakingsrecht op nationale schaal.

Straatsburg eindverantwoordelijk
Wat nu gebeurt, is schokkend. Burhoven Jaspers: "Ondanks mijn uitdrukkelijke verzoek, behandelde Straatsburg de drie zaken afzonderlijk, met ruime tussenpozen en met telkens andere rechters. Alledrie de klachten werden afgewezen. Wat heeft de Europese Verklaring van de Rechten van de Mens voor zin, als je je rechten alleen maar kunt laten toetsen door juristen die kennelijk internationaal samenspannen? Ik kan het gebeurde niet los zien van het feit dat president Martens jarenlang in Straatsburg actief was. Het enige excuus dat ik voor de raadsheren daarginds kan bedenken, is dat er wellicht Nederlandse poortwachters zijn die de klachten op een slinkse wijze sturen. Maar dan nog houdt Straatsburg de eindverantwoordelijkheid voor het feit dat de Nederlandse burger onrechtmatig een elementair recht is ontnomen."

De zaak Burhoven Jaspers staat gedocumenteerd op internet bij de Sociale Databank Nederland, www.sdnl.nl