DEN HAAG Meer dan 11.000 burgers klagen jaarlijks bij de Nationale ombudsman. Dat lijkt veel, maar op een aantal van circa 7 miljoen gezinnen is het nog geen 0,2%. Daar zou je de conclusie uit kunnen trekken dat Nederlanders klaarblijkelijk weinig reden tot klagen hebben. De realiteit ziet er volgens Alex Brenninkmeijer een slagje anders uit.
        'We bestaan nu 23 jaar, maar toch zijn veel burgers onvoldoende op de hoogte van ons doen en laten. Of ze verwarren ons met de Consumentenbond of andere consumenten ombudsmannen zoals de stichting De Ombudsman. Daarom zijn we nu meteen een campagne begonnen om onze naamsbekendheid te vergroten. En ik sluit zeker niet uit dat ik me na mijn inwerkperiode nadrukkelijk ga profileren.'
       
Visitekaartjes
        Dat zou geen overbodige luxe zijn. Brenninkmeijers voorgangers waren allemaal zeer bekwaam, maar als visitekaartjes van hun club hing de gemiddelde Nederlander zeker niet aan hun lippen.
       Om het maar eens heel simpel te zeggen: de Nationale ombudsman kan een probleem tussen overheid en burger oplossen. Dat kan pas als de burger het gevoel heeft dat zijn klacht door de overheidsinstantie waarmee hij een conflict heeft, niet serieus wordt genomen.
       Veel klachten van burgers gaan over een gemeente, een provincie of een waterschap. Maar er zijn oneindig veel overheidsinstanties waarover u kunt klagen: academische ziekenhuizen, apk-keuringstations, de Belastingdienst, het College Toezicht Zorgverzekeringen en dan zijn we pas bij de C en hebben we een hoop ABC'tjes laten schieten. Brenninkmeijer moet glimlachen. Hij maakt sowieso een gelukkige indruk. 'De lijst van overheidsinstellingen is eindeloos lang', zegt hij. 'Ik ken ze ook niet allemaal, maar de burger kan ze op onze website vinden.' Wat veel burgers ook niet weten, is dat de Nationale ombudsman volledig onafhankelijk is en naast de Raad van State en de Algemene Rekenkamer een Hoge College van Staat is.
       
Onder ede
              Zo kan de Nationale ombudsman mensen onder ede verhoren, maar daar is vreemd genoeg vrijwel nooit gebruik van gemaakt. Brenninkmeijer: 'Het is een kwestie van geld. Het blijkt dat we zonder machtsvertoon ook veel kunnen bereiken. Macht en gezag zit in de pen. Maar ik denk dat we heus wel eens een onderzoek onder ede gaan doen.'
        Hij geeft na enig aandringen een voorbeeld: 'We krijgen nogal eens klachten over bejegening tijdens medische onderzoeken in het kader van bijvoorbeeld wao-keuringen. Daaruit blijkt dat patiënt en arts lijnrecht tegenover elkaar staan. Wij kunnen dan geen oordeel geven, maar na verklaringen onder ede misschien wel. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor politieoptreden.' Ook kan de ombudsman op eigen gezag onderzoeken instellen, maar ook dat gebeurt te weinig. Brenninkmeijer: 'We hadden ook een eigen onderzoek kunnen starten naar de aspecten van het opsporingsonderzoek naar de moord op het Schiedamse meisje Nienke Kleiss. Een buitengewoon ernstige zaak, maar dat onderzoek is onlangs al afgerond door een andere instantie. Ik sluit zeker niet uit dat we de komende jaren onderzoek verrichten naar heikele politieke onderwerpen. Vooral bij fundamentele rechten zoals vrijheid en kinderen die in de knel komen, ga ik recht overeind zitten. In de zaak Nienke Kleiss zijn verschrikkelijke fouten gemaakt en dat is fnuikend voor het rechtsgevoel van de Nederlandse burger.'
       
        'Daarom heb ik, direct na mijn benoeming, ook gezegd dat het een van mijn taken is om het cynisme terug te dringen om het vertrouwen tussen burgers en overheid te verbeteren. Dat kan door klachten goed te onderzoeken, door ondeugdelijke zaken aan te pakken: kortom door de burger serieus te nemen.'
       
              'Er leeft in de samenleving een ongezonde afstandelijkheid tegenover de overheid. Het is vergelijkbaar met mensen die elkaar negeren, elkaar op het werk en in het dagelijks leven. Overheid en burger negeren elkaar te veel. Dat is een gevaarlijke situatie terwijl de Nederlander helemaal niet zo in elkaar zit. Daarom moet je de dialoog aangaan. Temeer omdat de basis van dat cynisme is dat iets of iemand niet deugt en er niets aan wordt. Wij, als Nationale ombudsman, willen bewijzen dat klachten wel serieus worden genomen. Dat is het begin van de dialoog.'
       
        Brenninkmeijer: 'Gemeenten, provincies, het UWV en de Belastingdienst hebben een monopoliepositie en dus geen concurrentie te duchten. Dat is van invloed op de manier waarop je met jouw 'klanten' omgaat. De moderne ambtenaar kijkt steeds meer naar buiten om zijn oor bij de burger te luister te leggen, maar de klassieke ambtenaar, hoe deskundig ook, heeft dat minder.' De ombudsman wijst op een artikel van de Apeldoornse burgemeester G.J. de Graaf die in het afscheidsboek voor de vorige ombudsman Roel Fernhout schreef: 'Het is zonde van de investering om aan een verstokte ambtenaar van 55 te vragen of hij op vriendelijke toon een burger met klachten wil bellen.'
 

---

Alex Brenninkmeijer: 'Mensen zijn ongezond afstandelijk, je moet juist de dialoog aangaan.'

FOTO: SERGE LIGTENBERG

Maar De Graaf schrijft ook aan het adres van zijn ambtenaren: 'Leg een klacht niet op een stapel, maar pak de telefoon en bel vriendelijk. Dat waarderen burgers. Je haalt er de kou mee uit de lucht en heel wat mensen trekken hun klacht daarna in. Is een klacht gegrond, probeer dan niet recht te praten wat krom is, koop bloemen, een taart en bied honderd keer je excuses aan. Het is het eerste dat mensen vertellen op een verjaardagsfeestje.' Brenninkmeijer: 'Het zal u niet verbazen dat deze wijze woorden mij zeer aanspreken.' De nieuwe Nationale ombudsman is, zoals alle naamgenoten, nakomeling van de stamvader van de Brenninkmeijers, maar als lid van de zogeheten Sneeker-tak niet actief in het C&A concern. Hij draagt zelfs geen jasje van 'Clockhouse'.     
       
       
Donner
              Net als zijn voorgangers loopt Brenninkmeijer op kousenvoeten als we heikele onderwerpen aansnijden. Al was het alleen maar om elke schijn van partijdigheid te vermijden. Dat zit natuurlijk gebakken in deze rechter pur sang. Een vraag wat hij van minister Donner vindt, hoef je eigenlijk niet te stellen, want daar geeft de jurist toch geen antwoord op.

        Maar wat vindt hij dan van het recente voorstel van Donner om leidinggevende ambtenaren die fouten maken juridisch aan te pakken? Het gaat daarbij om ambtenaren en ambtsdragers die leiding hebben gegeven aan strafbare gedragingen of aan nalatigheid. Een voorbeeld: een ambtenaar geeft een vergunning voor de bouw van een vuurwerkdepot af, maar let onvoldoende op de consequenties, met alle gevolgen van dien.
       Brenninkmeijer gaat met een diplomatieke boog om de vraag heen en toont tegelijkertijd zijn ambities: 'Stel dat die wet van Donner wordt aangenomen. Welke instantie moet dan nalatige officieren van justitie vervolgen die ambtsdelicten zouden hebben gepleegd? Dat kan hetzelfde openbaar ministerie niet doen. In Zweden wordt dat gedaan door de ombudsman die daar al honderden jaren bestaat.'
       

        'Daar geef ik geen oordeel over, maar ik wijs wel op de mogelijkheden. Er moet voor deze vervolging immers een instantie komen en wij mogen mensen onder ede verhoren en we zijn onafhankelijk.'

              Brenninkmeijer is vooral bekend als 'bemiddelaar'. Dat heet nu mediator, maar daar kan hij ook niets aan doen. In die rol lijkt hij geknipt voor de functie van ombudsman ('ik heb gewoon gesolliciteerd'). Maar of hij altijd wint, is de vraag. In 1998 was hij als decaan betrokken bij een veranderingsproces aan de rechtenfaculteit in Leiden. Dat leidde tot hoog oplopende conflicten waarna een aantal hoogleraren het vertrouwen in hem opzegde.

        Brenninkmeijer: 'Ik ben toen als decaan gestopt en verder gegaan als hoogleraar. Het was een leerzame periode. Het bewijst dat veranderingen voor sommige mensen heel bedreigend kunnen zijn.' Als jurist schreef hij ooit in het Nederlands Juristenblad dat er een politiek onderzoek zou moeten komen naar het functioneren van ons staatshoofd Beatrix. Hij pleitte voor een contractueel koningschap waar de bevoegdheden van Hare Majesteit duidelijk tot uiting zouden moeten komen. Brenninkmeijer heeft als deskundige op het gebied van het arbeidsrecht veel op met contracten. Maar wat bedoelt hij daarmee? 'Als je als burger vertrouwt op wetten, wordt het een chaos. Dan kom je geen stap verder. Ik zal u een voorbeeld geven. Twee ondernemers hebben een conflict. Beiden hebben een advocaat. Die adviseren geen proces te beginnen omdat de wettelijke regelingen waarover hun conflict gaat, zo ingewikkeld zijn dat het onvoorspelbaar is wie er gaat winnen.'

              'Het is in dit opzicht veel beter dat je beide partijen tot onderhandeling brengt. Tot een soort contract om buiten de rechter het probleem op te lossen. Dergelijke oplossingen zullen we in de maatschappij veel vaker zien en als Nationale ombudsman kan ik daar, hopelijk, een belangrijke rol in spelen.'

9 oktober 2005

---